Konferencija "Borba protiv korupcije u Srbiji: primena propisa i izazovi"
Međunarodna konferencija
“Borba protiv korupcije u Srbiji: primena propisa i izazovi“
Beograd, 8. i 9. decembar 2005. godine
Organizatori konferencije:
Misija OEBS-a u Srbiji i Crnoj Gori
Transparentnost Srbija
Uz podršku
Britanskog saveta
Napomene priređivača
Na stranicama koje slede čitalac može naći izlaganja učesnika međunarodne konferencije, koja su preneta u obliku u kojem su izrečena tokom konferencije (transkripti tonskih zapisa). Izlaganja su preneta na originalnom jeziku koji su pojedini govornici koristili (srpski ili engleski). Unapred se izvinjavamo svim govornicima zbog eventualnih grešaka do kojih je došlo pri zapisivanju njihovih izlaganja sa audio-traka. Tekstovi nisu autorizovani. Iako smo svesni da ovakav način objavljivanja može za posledicu imati da neki od izloženih stavova pojedinih izlagača ostanu nedovoljno jasni ili nedorečeni za čitaoca, smatramo da će i uvid u ove zapise biti od izuzetne koristi svima koje zanimaju teme konferencije i razmatranja načina za efikasnu borbu protiv korupcije u Srbiji, regionu i svetu. Čitalac takođe treba da ima u vidu momenat održavanja konferencije, odnosno činjenicu da su mnoga izlaganja bila uslovljena razvojem situacije u primeni antikorupcijskih propisa koja je bila aktuelna početkom decembra 2005. godine.
Svi ovde izloženi materijali mogu se koristiti slobodno u nekomercijalne svrhe, pod uslovom da se na primeren način navede izvor, kao i napomena da je reč o neautorizovanim transkriptima. Korišćenje u komercijalne svrhe moguće je jedino uz prethodno pribavljenu saglasnost organizatora konferencije i govornika. Organizatori konferencije ne snose odgovornost za eventualne netačnosti i greške, kao ni za iznete stavove pojedinih učesnika u diskusiji.
Sadržaj
Uvodna izlaganja
Predrag Marković, predsednik Narodne skupštine Republike Srbije
Ambassador Maurizio Massari, Head of the OSCE Mission to Serbia and Montenegro
H.E. Mr. David Gowan, Ambassador of the United Kingdom to Serbia and Montenegro
Rastislav Vrbensky, UNDP Deputy Resident Representative (Deputy Head of Mission)
Rodoljub Šabić, poverenik za informacije od javnog značaja
Prva sesija: Finansiranje političkih stranaka između propisa i prakse
Prof. Vladimir Goati, Transparentnost Srbija
Primena Zakona o finansiranju političkih stranaka u Srbiji – Problemi koji su utvrđeni u
zakonskim rešenjima i njihovoj primeni
Marcin Walecki, IFES – Center for Transitional and Post-Conflict Governance, Washington DC
Control of political parties finance in post communist countries
Jurij Toplak, Pravni fakultet u Mariboru, Slovenija
Iskustva zemalja zapadnih demokratija u pogledu finansiranja političkih partija
Andrew Roberts, Compliance Manager of Labour Party, United Kingdom
Political party financing in the UK today: Labour party experience
Diskusija
Druga sesija: Zakoni o sprečavanju sukoba interesa i etički kodeks kao sredstvo u pospešivanju odgovornosti javnih službenika
Catherine Woollard, Regional Director of Transparency International, Berlin
Zoran Lončar, ministar za državnu upravu i lokalnu samoupravu
Sprečavanje i razrešavanje sukoba interesa u okviru sprovođenja strategije za reformu
državne uprave
Sir Alistair Graham, Chairman of Nolan Committee, UK
UK experience: Functioning of the system of prevention of Conflict of Interest in
public reform process
Milovan Dedijer, predsednik Republičkog odbora za rešavanje o sukobu interesa, Srbija
Postupak po izveštajima o imovini i prihodima javnih funkcionera i po pritužbama
Prof. Josip Kregar, Pravni fakultet u Zagrebu
Tvrdnje o postojanju sukoba interesa – Moguće zloupotrebe iz političkih razloga i
rešavanje sukoba u korist javnog interesa
Nemanja Nenadić, Transparentnost Srbija
Zakon o sprečavanju sukoba interesa u Srbiji – Ključne dileme zakonskih rešenja i
prakse
Slobodan Leković, predsednik Komisije za utvrđivanje konflikta interesa, Crna Gora
Javnost i tačnost podataka iz izveštaja javnih funkcionera
Lidija Korać, predstavnik Republičke izborne komisije BiH
Postupanje sa velikim brojem izveštaja javnih funkcionera
Diskusija
Treća sesija: Sprečavanje korupcije i promocija integriteta u javnim nabavkama
Mila Konikovic, Legal Adviser on Economic Transparency, Rule of Law and Human Rights Department, OSCE Mission to Serbia and Montenegro
Piotr-Nils Gorecki, SIGMA/OECD Project Manager
“Peer Review” findings and recommendations on how to upgrade the public
procurement system in Serbia
Predrag Jovanović, direktor Uprave za javne nabavke, Srbija
Povećanje discipline i efikasnosti u primeni Zakona o javnim nabavkama
Diskusija
Josip Bogić, Uprava za borbu protiv organizovanog kriminala (UBPOK), Ministarstvo unutrašnjih poslova Republike Srbije
Preduslovi za efikasnije otkrivanje i kažnjavanje neregularnosti u postupku javnih
nabavki
Vladimir Ivić, Komisija za zaštitu prava, Srbija
Komisija za zaštitu prava i kontrola postupka javnih nabavki
Slobodan Gavrović, načelnik interne revizije u sektoru budžetske inspekcije i revizije, Ministarstvo finansija Republike Srbije
Uloga revizije u procesu kontrole javnih nabavki
Diskusija
Četvrta sesija: Specijalizovana i nezavisna antikorupcijska agencija
Goran Vujović, Odeljenje za međunarodnu saradnju i evropske integracije, Ministarstvo pravde Republike Srbije
Uspostavljanje antikorupcijske agencije u svetlu nacionalne strategije za borbu protiv
korupcije u Srbiji
Jean-Pierre Bueb, Centralna služba za sprečavanje korupcije, Pariz
Iskustva antikorupcijskih agencija u razvijenim zemljama
Madalina Scarlat, Prosecutor of the National Anticorruption Department within the General Prosecutor’s Office, Romania
Experiences of East European Anti-corruption agencies
Diskusija
Verica Barać, predsednik Saveta Vlade Republike Srbije za borbu protiv korupcije
Iskustva Saveta Vlade Srbije za borbu protiv korupcije i njegovo učešće u borbi
protiv korupcije u budućnosti
Nemanja Nenadić, Transparentnost Srbija
Prilazi u borbi protiv korupcije vlasti u Republici Srbiji 2001– 2005. i njihovi
rezultati
Diskusija
Zaključak
I dan
Uvodna izlaganja
G. Predrag Marković, predsednik Narodne skupštine Republike Srbije:
Ovo je dobar dan za temu o kojoj ćemo razgovarati. Ovde ćemo čuti ljude koji su ovde kao rezultat procesa protiv korupcije jer su i kod nas najzad formirane institucije protiv korupcije na čijem su čelu. 9. decembar je Međunarodni dan borbe protiv korupcije.
Posle podneva će u Skupštini Republike biti potpisana jedna odluka o Nacionalnoj strategiji za borbu protiv korupcije. Kada govorimo o korupciji i borbi protiv nje, govorimo o dve stvari: u jednoj pomažu javnost i međunarodne organizacije, kao i specijalizovane organizacije kao što je “Transparentnost Srbija“, koje stalno ukazuju na moguće izvore koristi, jer koruptivni interes je interes koristi. Ukazuju na različite mogućnosti ostvarivanja koristi kroz korupciju, pokušavaju da identifikuju one koji tu korist hoće nezakonito da ostvare i ukazuju na nedostatak mehanizama odbrane. Što je društvo siromašnije, to je više korupcije. Što je društvo uređenije, to su prefinjeniji oblici korupcije. Nema društva u kojem nema korupcije, a najkoruptivnije je neuređeno društvo.
Godine 2002. se na sličnoj konferenciji govorilo o onim propisima koji moraju da budu doneti i o onim oblastima koje moraju da budu uređene da bismo kao društvo mogli da započnemo borbu protiv korupcije, javnu i jasnu, i da pojasnimo građanima koliko je korupcija štetna, a onima koji ostvaruju koruptivnu korist da kao društvo pokažemo da se korupcija ne isplati. Čitav niz zakona koji je od tada donet je uspostavio institucije ili stvorio zakonski okvir za uspostavljanje institucija, stvorio zakonski osnov za uspostavljanje međusobne kontrole zakonodavne, izvršne i sudske vlasti. Ti zakoni bi trebalo da svojom primenom omoguće da se mi kao društvo izborimo sa korupcijom. Donošenje zakona i njihova primena su dve različite stvari. Zakoni se ili sprovode ili menjaju. Pre promene se mora proveriti koliko se sprovode.
Mi smo se do sada najčešće suočavali sa siromaštvom i inertnošću društva. Zbog straha od političke zloupotrebe i straha da će jedna stranka, grupacija ili deo vlasti da presudno utiču na neadekvatnu primenu ili usporavanje primene, za većinu ovih zakona je na kraju skupština, kao najveći predstavnik naroda, određena da donosi odluke za koje skupština nije kvalifikovana. Pri tome je ona i presporo telo. To smo videli kada je trebalo doneti samo dve odluke, a mi smo izgubili šest meseci.
Nekada je moguće reagovati na ivici zakona. Recimo, kako uspostaviti telo koje će voditi računa o sprečavanju sukoba interesa? A mi imamo problem jer sa velikim brojem zakona ili pojedinih delova zakona nisu upoznati oni na koje se zakon odnosi. Na primer, kada kažemo korupcija, misli se najpre na zdravstvo, sudstvo, gde su sitni vidovi koristi. Pre neki dan su u jednoj sali sedeli gradonačelnici i predsednici opština. Nabrojana su im sva ovlašćenja iz oblasti zdravstva koja su im po novom zakonu prebačena, a oni to nisu znali. A to je stotine i stotine propisa po kojima bi oni mogli da deluju protiv korupcije i u toj oblasti. Korupcija mora biti u žiži javnosti. Jer ako pogledate izveštaje o stanju društva, videćete veliki korak u oblasti zakonodavstva, napredak u oblasti pravosuđa, ali i problem korupcije na svim društvenim nivoima. Naravno, svesni smo toga, kao i da zakonski okvir nije dovoljan. Ako krenemo od rešavanja sukoba interesa, imamo zakon. Uspostavljanje nezavisnih institucija je takođe bitno. Zato nam treba zakon koji će biti vrh kontrole potencijalno najopasnijeg izvorišta korupcije. To su vrhovi različitih nivoa izvršne, privredne i finansijske vlasti. To je stvarnost koja se mora promeniti, jer korupcija počinje od sitnih stvari kao što je zdravstvo i seže preko pravosuđa, privatizacije i privrede. Znači, od lokalne pa do centralne vlasti.
Zahvaljujući OEBS-u, prijateljima iz Slovenije, Britanije, Kanade i drugih zemalja donet je zakon o vrhovnoj revizorskoj instituciji. Tek kada profunkcioniše ta institucija, zakoni će biti primenljivi. I sprečiće se sukob interesa. I shvatiće se da se odnosi kako na najsitnije delove vlasti tako i na najveće. Onda će i skupština biti lišena korupcije u svojim redovima i biće uvedena kontrola do najsitnijih detalja kao što su putni nalozi, isplata dnevnica i slične stvari. A da li smo spremni i sposobni? Da. Danas ćemo izglasati i stvoriti preduslov, Nacionalnu strategiju za borbu protiv korupcije. Garancija nema, jer je telo koje je bilo ključno u donošenju ovih zakona bilo na udaru korupcije. Zato nam treba sigurnost, kontrola u sprovođenju ovih zakona.
I moramo učiniti sve da primenom propisa dođemo dotle da se ljudima ne isplati njihova prirodna želja da jeftino ostvare svoje interese. Jer korupcija ugrožava napore da napravimo bolje društvo.
Ambassador Maurizio Massari, Head of the OSCE Mission to Serbia and Montenegro
We sad many times and I repeat today that corruption is very bad thing for variety of reasons; first of all it is bad for democracy. It creates dysfunctional institutions, if you have corruption in any of the institutions it doesn’t matter where there, it is Parliament or it is the police, of course this institutions could not work properly and democratic practices lose out of this corruption practices. It is bad for the economy, because it is creates diversion of economic resources, it discouraged foreign based investments and so on. It is bad also for human rights because ordinary citizens are penalized by corrupted practices within in public administration particularly. So basically, corruption as we sad at the times an riches the few and empowers the many and for that reason it is a problem that needs to be talked, addressed seriously at all levels in a comprehensive way. I want to stress a comprehensive approach in fight against corruption. Certainly we can have a stock taking exercise on the pieces of the legislation which have being adopted in this year in that area and I think that we can be relatively satisfied for the amount of legislation which is being adopted in various sectors of prevention of conflict of interests and public procurement, financial of political parties, the creation of anticorruption body plus other important pieces of legislation like free access to information, Ombudsman, the state audit institution. But, of course legislations in itself is not sufficient to address the problem of corruption seriously. Because legislation can remain a piece of paper unless it is implemented properly and a focus on implementation should not be forgotten should not postponed. It is time to focus, to concentrate our efforts on an implementation of legislation. And to implement legislation is important to have a strategy to plan in advance the human and financial recourses which are needed to implement the laws. But, it is not only about legislation, it is about general picture of a state regulation. In all countries where ever you have excessive state regulations such regulations create fertile ground for corruption. And so it is another aspect, I would sad it is needed to be look at in a more general way. Certainly there is a corruption which is also linked to the transitional state of the economy, to certain kind of economic depravation, law salaries in public sector that we expect to be gradually over come the moment that the economy of this country picks up and reaches to the level of a main stream European economies. There is an also cultural aspect that it needs to be stressed; political culture which is inherited from previous years, the history which of course also play is the role. And also in a sense public awareness, active engagement of civil society, and the rule of the media here is very crucial in order to highlight the problem of corruption and to make institutions accountable for that problem. I talked about institutions but there is also a private corruption which is none less serious problem, so I think that we should addressed the corruption in a comprehensive way, both, public and private. I also would like to mention impotents of having in this comprehensive approach to corruption, impotents of having this national anticorruption strategy which is going to be voted now in the Parliament, approved and implemented whit a very clear road map and the engagement of all the institutions as sun as possible. I think it is important to just as today’s event and discussion really for kind of honest, frank, critical when necessary example of where we stand in the fight against corruption in Serbia and from that we can draw some conclusion, recommendation that can be useful not only for the government and the institutions in the country but also for international partners which starting of course whit the institution that I represent here, but also the other institutions from Europe and bilateral donor recommendations that we could have in our mind in order to adopt our strategy of assistants to the new environment. Because, of course the situation today in Serbia is not same as it was 3-4 years ago. Now it is a country in transition and picture is ever changing, and we have to take in account this kind of changing. Let us also in conclusion stress that we need to have a candid discussion about this problems because when you talk about corruption, Serbia is not special. This is problem which exists in also most developed countries and is common problem, due in transitional societies when the rules and institutions are not that consolidate. Yet of course, corruption has more chances, more opportunities to prosper and to grow in all the different directions of social, economic and political life.
H.E. Mr. David Gowan, Ambassador of the United Kingdom to Serbia and Montenegro
I would like to say that the right legislation provides the blueprint the pattern which a nation will need for dealing with corruption in all forms in which it can appear. There have been enormous advances in Serbia and Montenegro and also in Serbia and Montenegro separately during the past 5 years since the fall of Milosevic, but there is also a problems, this paradox I think is neatly summarized by the most recent transition reports of OCED to European bank for reconstruction and development which says a lot of very positive things about new legislation in Serbia, but it also does focus on the fact that the corruption is a problem, and if I could quote, for example in Serbia and Montenegro firms on average reported more problems with judiciary and corruption than 3 years ago, similarly bribes are paid more frequently to get things done compare with 2002.y. So there clearly is a problem, and it is a problem that needs to be addressed. I’d like to say something about UK, but I’d like to say first that I am not speaking with any complacency, I am not saying that every thing is perfect in the UK, I am not saying that things do not go wrong, certainly their have been problems and issues that needed to be addressed. But I think that I am very fortunate to represent a country where corruption does not play a part in every day life. I live in country where citizens could engaged with government institutions without having to pay extra for services that are theirs buy right, Where everyone has equal access and no one could jump to the front of the queue for a particular public service, where there ones talking about health, access to hospitals, or education by providing a bribe, or by knowing the right person. We are fortunate in UK but in order to maintain these standards we must relay on good legislation and even more importantly on institution that ensures the legislation is put in to practice and fully implemented. For corruption flourish many different people need to be included, there must be someone in position of power who is willing to sale his services, there must be a buyer for dose services and police and judiciary must be ether willing to look another way, or be so incompetent that they’ve do not notice the corruption that is taking place. In short if corruption is to triumph there has to be a culture which actually supports corruption. So what in brief has UK done in recent years to ensure that such a culture dose not flourishes? In 1994 year the committee on standards and public life was set up by Parliament. The committee which reports directly to the Prime Minister is responsible for examining concerns about the standard of conduct of all holders of public office. They make recommendations for changes to ensure the highest standards and proprieties and correctness in public life. And if I am right, since it was set up the committee has produced I think 10 reports which have resulted in a number of changes being made. This have included a new codes of conduct for members of Parliament, the establishment of an independent Parliamentary commission of standards, a new regulatory regime for political party funding, and changes to the ethical framework for the local government. And this is only small part of their work. But committee is only the one of institutions, it is one of the most important, but it is one of the networks of institutions, there are many other bodies in Britannia whit the responsibility for implementation of standards and investigating abuses at all levels of government. The Parliamentary commission for administration, more usually non as Parliamentary Ombudsman, has a responsibility for investigating complains from members of the public, this complains have to be refer thru a member of the Parliament. But if a member of a public believes that he is being unfairly treated, as a result of bad administration than that case goes to the Parliamentary Ombudsman. And the Parliamentary Ombudsman is independent of government, and I think I am correct in saying that his conclusions and decisions are final. At the level of local government, complains of corruption and misconduct are often dealt with by local Ombudsman, or local commissions as a network for not only the government but a network of people who hold similar responsibilities, looking at certain aspects, many aspects of public services in the UK. And there are separate arrangements for the devolved assembles in Scotland and Scottish Parliament, and also in Wells. In short if a member of a public in the UK believes that an a official is guilty of corruption or have acted improperly, has abused power, the public have a body that will hear their complains, and they can feel confident that this body will have resources, both human and financial, and the independence and legal backing to take the appropriate action. I should also like to mention the responsibilities of the police and courts of law, if corruption is detected it is quite likely to involved a criminal offenses as it is natural that there should be a criminal prosecution. One of the areas which I think it is of interest is the relationship between the administrative bodies such as the Ombudsman and the role of police and prosecution office. And finally a review of steps against corruption in UK would be incomplete without the mention of media. The British media plays a very important role in ensuring that the Government employees at all levels conduct themselves in correct way. Of course the press can get it wrong, they can be unfair and they can also be irresponsible. But a free and independent media is one of guaranties of proper standards in public life, and I remember just under year ago we were involved in running another conference when a journalist who are involved in a case which was very well known in Britannia and was called “Cash for questions “where group of journalists uncovered malpractice buy members of Parliament who were effectively receiving bribes from companies or individuals to rise issues in the house of Commons. Some of the journalists who were involved in this program took part in the seminar here in Belgrade, and I think what they got to say about the ethics of journalism when dealing whit this sort of issue was a fascinating for all of us who were their to hear the discussion. So I like to conclude, by expressing my confidence that Serbia has a genuine desire to deal with the problem of corruption. In doing so Serbia will improve the lives of government officials and anyone caring responsibilities while improving the life of citizens of this country. It will be the important step in moving the country closer to its aim of joining the EU. As you know we are delighted that during the British presidency that the start of stabilization and association talks have got underway. But improving standard in public life is important part of this process, this movement toward the EU, and we think it is something that has to be constant and unrelenting interest and involvement of anyone who takes part in public life. I wish that conclusions and discussions from this conference will benefit the making public life in Serbia free from conflict of interest and corruption.
Mr. Rastislav Vrbensky, UNDP Deputy Resident Representative (Deputy Head of Mission)
The key mission of UN development program is to support development and to fight poverty. The negative impact of corruption on development is no longer in question. Corruption hinders economic development reduces social services and diverts investments. Evidences all across the globe also show that corruption disproportional effects the pure. Corruption also undermines the trust and confidents of general public in constitutional institutions and economic and governmental structure, which is extremely important especially in transitional countries where very painful economic reforms and structural reforms needs to be implemented in many sectors. That’s way the anticorruption becomes one of the key priorities UN development programs globally, regionally but also in Serbia and Montenegro. Obviously we are not the only one recognizing that anticorruption is not an issue which will be exclusively present in transitional or developing countries. It is an issue which is also present in developed countries so it really requires global respond, and that’s why UN has adopted in 2003.y. a Convention against corruption, and it is extremely promising that Serbia and Montenegro ratified this Convention in October this year. When ratified, countries are going to be obligated to comply with the convention and to put in place legal framework, and police framework to fight corruption. It is also very promising that as we speak right now Serbian national assembly is discussion anticorruption strategy which clearly shows commitment of government to deal with these issues. Issue of corruption in Serbia is broadly recognized, it is recognized internally when we look at the opinion pose about key problems in society. Corruption has scored very high and has been recognized as the fourth most important problem in society after poverty, unemployment and general crime. When we look at the visibility study for the EU integration, anticorruption efforts is one of the key preconditions for Serbia and Montenegro joining EU. So it is also recognized external. What we do as EU development program to support government but also civil society in Serbia and Montenegro to fight corruption? Well, we perceive corruption predominantly as the issue related to good government; we believe that’s the demonstration of weak and dysfunctional institutions, lack of rules and weak civil society. Our responses could be divided in to two areas; we have sector responses and cross sector responses. In terms of sector responses we believe that functional public administration is the key precondition to fight corruption. We are supporting government of Serbia in implementation of public administration reform. We are also supporting government of Serbia in implementation of decentralization supporting Standing conference of cities and municipalities, but also supporting municipal polities in building their public management capacity, because we believe that that’s the precondition to fight corruption on local level. Secondly, we believe that judiciary place a key role in fighting corruption as well, thru judiciary training center we have being supporting professional advancement of 1000 judges in court and magistrates in Serbia. Lastly, role of civil society in anticorruption effort is indisputable and we are supporting civil society organizations in their capacity building and we are pleased that Transparency Serbia is one of co-organizers of the conference. Beside sector approach, cross sector approach and a comprehensive approach is also extremely important and we just received funding from our global fond to support Serbia and implementation.
G. Rodoljub Šabić, poverenik za informacije od javnog značaja
Fenomen korupcije predstavlja jedan od najstrašnijih fenomena iz nasleđa režima koji je pao 2000. godine. Pre samo tri godine od instrumenata za borbu protiv korupcije nismo imali gotovo ništa. Posle pada režima zatekli smo stanje u kome je polovina sredstava za finansiranje državnih funkcionera bila vanbudžetska i kretala se tajnim tokovima, što je bilo idealno za cvetanje korupcije. Sada imamo Zakon o sprečavanju sukoba interesa, zakone o finansiranju stranaka, javnim nabavkama i slobodnom pristupu informacijama od javnog značaja. Normativni okvir za borbu je jako važan, ali ne i dovoljan. Pored okvira neophodne su i institucije. Kada je o njima reč, imamo problem u njihovom uspostavljanju. A kada ih uspostavimo ili stvorimo temelje za njihovo početno delovanje, problem nije rešen. Jer tada tek treba početi sa radom. Imajući u vidu četiri zakona: o javnim nabavkama, sukobu interesa, finansiranju političkih stranaka i slobodi javnih informacija, tri su dobila sesije na današnjem skupu. Ali se nije dovoljno govorilo o slobodnom pristupu informacijama. A mora se govoriti više. U donetim zakonima, naročito kod Zakona o javnim nabavkama, nismo iskoristili uticaj javnosti na sve procese trošenja budžetskih sredstava kroz javne nabavke. U pogledu pristupa podacima o imovini političkih funkcionera, zaštita privatnosti jeste svetinja, ali vršioci funkcija nemaju isto pravo na zaštitu privatnosti. Institucija poverenika za informacije od javnog značaja je počela sa radom, mada se kod nas još uvek održava mentalitet koji ne korespondira sa činjenicom slobodnog pristupa javnosti informacijama o radu državnih organa. Dominantan je i kod građana koji nisu navikli na traženje i dobijanje informacija, ali i kod onih koji su na vlasti i nisu navikli da podnose izveštaje o trošenju novca, radu i sl. Borba sa tim problemom će biti ozbiljan proces i traži dobro koordiniranu akciju. Zato, kada govorim o slobodnom pristupu informacijama od javnog značaja, osim na papiru, nema mehanizama nadzora nad primenom tih zakona. U zakonu stoji da je Ministarstvu kulture poveren taj nadzor, ali im istovremeno nisu obezbeđene ni materijalne, ni logističke, ni organizacione pretpostavke za stvarni nadzor. A to je zabrinjavajuće. Država je dužna da te pretpostavke obezbedi. Ne funkcioniše ni mehanizam prekršajne odgovornosti. U preko sto slučajeva iz prakse poverenika za javne informacije konstatovan je očigledan prekršaj zakona. Te informacije su dostavljene nadležnim ministarstvima, ali procesuiranja nije bilo. Ignorisanje činjenica da ne funkcioniše sistem kaznenih normi znači stimulaciju onih koji zakon ne žele da primenjuju. Pitanje je kako napraviti mehanizam za rešavanje problema. Jer, primena je uslov važenja prava. A nama trebaju efekti primene prava i rezultati.
Prva sesija: Finansiranje političkih stranaka između propisa i prakse
Moderator
Prof. Vladimir Goati, Transparentnost Srbija
Primena Zakona o finansiranju političkih stranaka u Srbiji – Problemi koji su utvrđeni u zakonskim rešenjima i njihovoj primeni
Reći ću nešto o Zakonu o finansiranju političkih stranaka. U finansiranju političkih stranaka ima mnogo novca. Ljudi su osetljivi na sitnu korupciju kao npr. u zdravstvu i sudstvu i nikada ne govore o milionima koji se obrću između šefova i lidera političkih partija. Primena novog zakona je počela 2004. godine. Njime je omogućeno veće finansiranje političkih partija u odnosu na prethodni. Mi nismo svesni da partije u parlamentu same odlučuju koliko će para dobiti. Gde je onda tu ograničenje? U našem slučaju na 0,15 %, što je 4 miliona EUR. Mada stranke traže povećanje. Nemačka, koja prednjači u ovom zakonu, ima limit po kojem dobijena sredstva ne smeju da prelaze dohodak koji se ostvaruje od članova. Ako parlament odredi velika sredstva strankama, one neće biti zainteresovane za članove pa će ostati bez njih. A demokratija ne funkcioniše tako.
Ahilova peta u antikorupcijskim zakonima je: partije su bile dužne da daju završne obračune na kraju svake godine, kao i imena ljudi koji su im dali više od 80 EUR. Od 396 partija koliko ih imamo, 5 je dostavilo izveštaj u roku, 42 je dalo izveštaj posle isteka roka ili nepotpune izveštaje, što daje zanemarljiv procenat onih koji su svoje obaveze ispunili. Zakon bi zato morao da preduzme neke mere ili da se promeni. Još nešto predstavlja problem. Rad na zakonu se obavljao 2002. godine, kada je u Srbiji na snazi bio imperativni partijski mandat, posredni proporcionalni sistem. Kada je zakon ušao u skupštinsku proceduru, Ustavni sud je doneo odluku da u proporcionalnom sistemu imamo slobodan mandat, što je karakteristično za većinski sistem. Ali Ustavni sud je doneo odluku i to je zakon. Mada se ne primenjuje. Potpisuju se antidatirane ostavke, mandati se oduzimaju iako žele da se koriste i to nije dobro. U skupštini u ovom momentu imamo 14 samostalnih poslanika. Da se vratimo na finansiranje stranaka. Kome se pare dodeljuju? Da li stranka treba da zadrži novac kada je poslanici napuste? I zašto se stranke finansiraju? Da bi pružale logističku podršku poslanicima kroz stručne saradnike, savetnike i sl. i ako poslaniku oduzmete sredstva, a partiji ostane novac, poslanici postaju diletanti koji nisu u stanju da obavljaju svoju dužnost. Taj problem institucija kombinovanog procenta i većinskog sistema je u Crnoj Gori rešen tako što poslanik koji napušta stranku dobija deo sredstava koji je stranci uplaćivan za njegov mandat. Novac treba da ide na dve adrese, na stranačku i na adresu parlamentarne grupe, jer može da se desi da stranka potpuno ostane bez poslanika i da stranačko rukovodstvo dobija pare a da poslanici vise negde u vazduhu. I mi ćemo morati da nađemo takvo rešenje u zakonu. Zakon o finansiranju stranaka ima dve velike slabosti. Sankcije su veoma slabe, simbolične, iako su pooštrene u odnosu na pre. Stranke koje nisu dostavile izveštaj neće biti kažnjene. Finansiranje i kontrola finansiranja stranaka pripadaju dvema institucijama, Republičkoj izbornoj komisiji, koja nije u stanju da obavlja kontrolu finansiranja, i Odboru za finansije. Nijedna od njih nije autonomna i nemaju svoje budžete pa ne mogu uspešno da rade. A opšte je pravilo da ako hoćete da minimizirate štetu od nekog zakona, napravite od njega tigra od papira tako što institucije koje sprovode zakon neće imati dovoljno ovlašćenja i neće biti kadrovski, finansijski i logistički osposobljene. Jedan od načina da dovedete u pitanje finansiranje ovako važnog zakona jeste da proširite priču da će on biti promenjen. Tada nastaje panika i kontrole nema. Nama zato nedostaju autonomne institucije. I to nije slučaj samo sa ovim zakonom, već i sa drugim antikorupcijskim zakonima. Još jedan propust koji smo uočili: Zakon o finansiranju stranaka koji je usvojen, po kom se na svim nivoima odvajaju određeni procenti za izbore, nije predvideo stvar koja postoji na lokalnom nivou, a to je opoziv. A ako ga imate kao mi sada u Nišu, on mora da se finansira jer predstavlja vrstu izbora.
Mr. Marcin Walecki, IFES – Center for Transitional and Post-Conflict Governance, Washington DC
Control of political parties finance in post communist countries
Presentation in ppt you can take over here
What I like to do in my presentation, because I am limited in only 20 minutes, I would like to share with you experience of other post communists countries and try to describe some regulations which we have in post communist countries, problems with implementation and suggest my recommendations how we can improve situation in Serbia based on experience in other post communist countries. The first and most important question is why should we control political parties and their financing and I will quote the recent research prepared by Transparency International which argues that in 36 of 62 countries survey political parties are rated by general public as institutions most effected by corruptions. Certainly this was case in my country which is Poland and as was case in many other transitions countries. Political parties are perceived as dose democratic institutions which have most problems with systems corruption. But in fact the most experience western democracies, temporary western systems are far from being perfect, are far from being ideal and I am very grateful that we have a chance to listen to presentation from chairman of commission for standard of public life because the report which their prepared on founding of political parties in UK was a major galvanizing factor for reform happening in other European countries. Going back to certain central European countries, dose countries which were coming from post communism backgrounds, first of all had a problem regulating this issue not surprisingly during the communist time where no one was very much concerned how to regulate finding of political parties. And I am sure that we could have a long discussion how it was done here in Yugoslavia, while in Poland the communist party was basically ordering Ministry of finance to make a transfer, and it had its own economic activates over 1200 companies and properties which they were renting out. That was the way that was finance during the communist time, bur as the result of collapse of communism we had to regulate this issue. I am not surprised that you have three attempts, three different laws regulating this issue in Serbia, we being trying to regulated in Poland and in many other transiting countries over the last 15 years, in Poland we have about 10 attempts to regulate this issue. But general lesson from all the post communist countries is that in edition to regulating, and I am glade that the speakers mention it earlier, the number one challenge is implementation, very often we tried to regulate the different aspects but we could not successfully implement the basic provisions, and this is what I am going to illustrate in my presentation, so when we look at the level of legal requirements, level of regulating this issue the post communist countries comparing to western countries have a pretty high level of regulations. 88% of all the post communist countries have this closure rules, 100% of countries have a banning of foreign donations, 59% of countries have a spending limits, 47% have a contributions limits, direct public founding 82%, enforcement agencies, if any, 100%. I don’t have enough time to go to all the aspects of dose regulations, many of them are very important for control over founding of political parties; I will only focus on the last item which are enforcement agencies, the agencies which are responsible for control how they are organized and how they operate. But, before I move to enforcement agencies, if I can make one comment to support what prof. Goati sad about funding, based on published experience in other transition countries, public funding very often was perceived as magical solution to political corruption. Some people were arguing if we introduced significant public funding political parties would not have to relay on corrupt sources of funding. There is no research; there is no direct indication that high level of public funding will stop corrupt funding of political parties. In fact, and I support what professor says was public funding and I am sorry to compare political parties to alcoholics, but unlimited public funding is like invitation to the bar which you give to political parties, drink as much as you can, as much as you want, so if you do not have a bar tender who will decide when and how much they should drink you certainly have a problem. But in edition to the bar tender you also have to have a policeman who is making shore there is no drinking from illegal source, because this will certainly contribute to them getting poisoned. So I am to talk about this policeman, about enforcement agencies and how to make shore that we enforce all those other regulations. If you look at the recent recommendations made by the Council of Europe, the Council of Europe make the very strong point that we should have independent monitoring in respect to all the aspects of funding of political parties and election campaigns, that this monitoring should include supervision of account of political parties and expansion involved in election campaign as well as their presentation and publication. Further more the recommendation suggest that the state should promote the specialization of other enforcement agencies such as Judiciary police, prosecutor office, and I am going to show you how it is done in other countries. When we look in post communist countries, in fact in 9 countries we still get governments, usually Ministry of internal affairs, Ministry of justice dealing whit this issue. In 58% of countries we have independent national electoral management bodies; in other cases we have special created bodies. In 5 countries it will be very difficult to describe those agencies, in case of Romania it is state auditor office, and in other countries supreme audit courts are also involved and are different tasks and here we come to details and in fact when you talk about effective control the most important thing is what are those asks. How far the enforcement agencies can go when comes to controlling sources of funding and expenditure? Can they design reporting forms and reporting procedures? Can they receive audit or non audit reports, can they review themselves, those reports, and can they order external audits? Are they obligated to public those reports, to public only reports, summaries or they are obligated to public also audit reports? Are they allowed to initiated inspection and public inquires, and are they allowed to executed sanctions? I am afraid that we actually have 4 public agencies involved in controlling funding of political parties in Serbia. The law says that Ministry of finance is responsible for designing reporting forms, so in fact Ministry decides what sort of information would be made public. And I have been told yesterday that there is new law which also allows the supreme audit court to look at accounts of political parties. That is perfect invitation to no control. If you have 4 bodies they will spend 80% of time coordinating the activates they control, But Moldavia has 5, so you can also create additional bodies, you can also involve certain Ministries but the best solution is to have one major agency, just like Council of Europe recommended, independent which than ask other agencies to support its activates, can ask for cooperation. But the best solution, the best practice is to have one strong agency which can impose strict control over all major aspects of party financing. But when it comes to other lessons from post communist countries, let assume that in all other countries when we were trying to reform the system, all the politicians have good intention, that was certainly case in Poland, when we introduced substantial public funding, over 100000 million USD for 4 years period, for all the political parties surprise, surprise one provision one article which were saying that 10% of this fond should to Central election commission for control disappeared. So the Parliament was in favor of public funding but was strongly against public control. Also how comprehensive are the financial reports I have seen the copy of one report in Serbia and maybe I have seen the wrong copy but as far as I can recall it was only one page, was summarized, So those reports could be very comprehensive and Bosnia and Herzegovina is very good example. Bosnia requires the basic report is 15 pages, requiring loans, credits, depts., in kind donations, all the financial operations, asides, or you can only require 1-2 page summaries. Very important is for what sort of information is report asking, my suggestion would be that report should ask at least for who is giving, when, to whom, what is the amount. And in some countries you also require information about employer, so you have situation were if company gives a bonus to stuff and than stuff transfers money to political parties you can very quickly spot it. In fact this is done in 2000.y. when the Polish President gave bonus to 90 people on his stuff and than later 87 of them made donation to his champagne, obviously pure speculation dose not indicate connection between those two acts. Very important question is who and when can add those reports, what is happening as result of financial audit. When I read the law here, and I fully agreed whit you I don’t see deadline for submission of reports, I don’t see any deadlines for publication of reports. Doses are the fundamental problems if you don’t provide deadlines you will never see the reports. How far could agencies go when investigating the cases? This is very important question, in many post communist countries, agencies can not investigate, they could go ask for receiving reports auditing and that is it. If they see cases of irregularity they can probably refer to prosecution, they can refer it to other agencies and publish report and than it’s all over. The fundamental question is what about sanctions, are to propose it ineffective? When why I read the law I can not really understanding who is imposing dose sanctions? And I fully agree whit you the catalog of sanctions should be certainly extended. One of the most effective sanction in post communist countries is to withdraw or to suspend public funding, if you do not submit your report you do not get public funding, if you falsified you report you do not get funding. If you refuse to cooperate with enforcement agencies your funding is suspended. And in fact another very important lesson from many post communist countries is that you should not only limit yourself. When it comes to control financial reports of political parties you have to have a holistic approach, agencies have to cooperate. This is the vicious circle. I will not describe that in details but political parties are not operating in isolation toward the state, to state companies, to what we call oligarch. If you do not control public contracts, if you do not disclose information’s public about public contracts, if you could not see which companies are benefiting from public contacts from business whit state, if you could not control assets disclosure of politicians, of candidates if you could not control individual possession you we never be able to put all this puzzle together. This is topic for another presentation. But what I am trying to show here is if you want to introduce holistic control, holistic approach you have to control asset disclosure of candidates and politicians, public contracts, donations done by companies and individuals. Only than you would be able to see who is giving to whom and for what reasons. Otherwise if you only read summaries of financial reports you would not be able to understand what is happening. So, what we can learn from other established democracies and from the best practice. Wish list: So what can we learn from other established democracies and the best practices from post communist countries. The first and the most important thing for successful system of control is strong non partisan enforcement agency, agency with clear leadership and I would like to say that in my opinion and I’ve been walking in 15 post communism countries, the agency with best leadership was election commission in B&H. The leadership of the commission in B&H in my opinion is the necessary factor to they’ve success. If the commission can not act, you can always complain about imperfect laws, you can always complain about lack of sources of funding, but the leadership will contribute to the real changing. Another thing for us to consider and this is experience of certainly western democracies UK, election Canada, and federal election commission. I think that our commission, our control agencies will have to look at the issue of real time enforcement. Real time enforcement or real time disclosure means that we are not waiting a year after the election to deal with the issue. When we see the problem we acted immediately this certainly applies to cases of vote buying, illegal funding and abuse of state recourses. Also one of the major problem in our post communist countries is a lack of full disclosure, we only disclose partial information’s, we do not disclose all the financial transactions. Another lesson learns is that you have to have comprehensive audit, desk audit and field audit, random audits. Some countries go out as far as audits during elections. If you provide political parties with state funding you have to control them for the whole political process, not just for 90 days after the elections. Another very important lesson is that you have to relay on external control, you should allowed No government organizations and mass media to submit complains, and commission an enforcement agencies have to take dose complains seriously. It was certainly the case in Ukraine and other countries for many years where enforcement agencies were refusing information’s coming from media and N.G.O. saying that there is no legal bases for them to make such complains. Four more lessons learned and I will repeat again, if you are thinking about reforming your system the most important lesson is first of all you should introduced public control, only then significant public funding, without bartender, without policeman you will allow alcoholic to have full unlimited access to the bar. And reporting and disclosure is important element, operational integrity, while if you want to have control body which is effective, then the body has to be an accountable itself, it has to be independent, only then it would be professional. I will strongly recommend you to look at lesson learn from other post communist countries where internet and web-sites are widely recognized as an excellent tool to publish this information’s, searchable data bases. We implemented dose in 8 countries. And finally but not less important thing is education. We are talking here about long term commitment to change political life in our transitional countries, and all this reforms can only be achieved for education. It is an obligation of the enforcement agencies to educate political parties, to educate candidates monitoring real time enforcement and finally penalties and sanctions very quickly things to consider when we talk about control. We often forget that the major job of political parties is to win elections, it is not to comply with the law, and this comes second. But this should not be the case for control bodies for enforcement agencies, for them enforcing the law should always comes first, regardless of who wins the election, and that’s the major problem. I can tell you the case from Poland, we have situation where one of the campaign managers was involved in illegal funding of elections and few year later he become persecution general. How can we refer case to persecution general against him? Finally, I would like to mention that as an academic as an expert I’ve seen two most successful cases of public control in central Eastern Europe. One was done in Litvania and another one from B&H. But if I can give you example of Litvania: as result of database which we publish together with central election commission, we’ve been able to provide media and N.G.O. with all the financial operations of presidential candidates. You can see that there is one company “Avian Baltic” which contributed to president Paskas campaign significant amount of money, thanks to the real time enforcement medias and N.G.O. were able to verified financial reports and were able to see who was supporting campaign and this company was connected with Russia organized crime, and later on based on this information’s they’ve being able to see what sort of connections President had with Russian organized crime and the President was impeached. An all of it started from analyzing financial information of his campaign. The final point I like to make is strong control an optimal formula for every country and the simple answer is no. If you asked me, I believe that semi authoritarian regimes countries which do not commit themselves to democratic practice should not introduced strong control. This control mechanism could be abused by regime to horrors opposition parties and asking for financial information does will undermine the operations for dose democratic parties. So all those things I’ve mention to you should only be applied to the country and regime that is generally committed to democratic principals.
G. Jurij Toplak, Pravni fakultet u Mariboru, Slovenija
Iskustva zemalja zapadnih demokratija u pogledu finansiranja političkih partija
Govoriću o sistemima finansiranja političkih partija, izbornih kampanja i slabostima i prednostima koje se javljaju kod finansiranja iz budžeta, kao i o problemu kod promene partija poslanika.
Različiti su izvori finansiranja partija u svetu. Prvi sistem i najstariji je da se partija finansira od privatnih donacija, članarina, donacija sindikata i korporacija. Drugi sistem je iz budžeta i koristi ga veliki deo istočnoevropskih zemalja, a treći sistem je mešoviti, i prvo i drugo. Postoji i četvrta mogućnost izbora kada se partije odlučuju za samo jednu opciju, kao što je u SAD.
Finansiranje iz budžeta ne rešava pitanje korupcije. Koliko god partija dobila novca iz budžeta, postoji mogućnost da će prihvatiti neku ponudu da uzme novac za neko glasanje ili pružanje usluga. Korupcija se sprečava isključivo kontrolom i regulisanjem finansiranja partija i izborne kampanje. U Engleskoj postoji dobar zakon o finansiranju stranaka koji ne predviđa izdvajanje novca iz budžeta, ali je takav zakon neprimenljiv u siromašnijim društvima gde je važno finansiranje iz budžeta kako bi sve stranke mogle da imaju ravnopravnu kampanju. Time se neutralizuje razlika između partija. U Sloveniji je 1990. godine postojao problem, gde je sa jedne strane bila Komunistička partija sa puno para, nekretnina i kompanija, a sa druge strane neka društva seljaka, penzionera i sl. koji nisu imali ništa. Finansiranjem iz budžeta taj problem se rešava. U Americi i Engleskoj ne posmatraju stvari na taj način.
Kod finansiranja iz budžeta prvo pitanje je kome dati novac, partiji ili kandidatu. Bolje je dati novac kandidatima jer će tada biti fer igra, a ako se dâ stranačkim liderima, oni mogu novac potrošiti na kandidata koji im je bliži po shvatanjima. Pitanje je i da li dati novac samo parlamentarnim strankama ili i onima izvan njega. U Srbiji i Hrvatskoj novac dobijaju samo parlamentarne stranke kojima je potrebno 5 % glasova da bi u parlament ušle. U Nemačkoj je Ustavni sud odlučio da i vanparlamentarne stranke koje imaju 0,5 % glasova dobiju novac i da je tu smisao finansiranja partija. I u Sloveniji imamo sličan primer, gde je za finansiranje iz budžeta potrebno da imate 1 % glasova, a za ulazak u parlament 4 %. Treba dati šansu i onim manjim strankama, ali u skladu sa određenim zakonima. Pitanje je i koliko kojoj stranci dati novca. Da li svima dati isto? Da li po procentu glasova koji imaju na izborima, tj. po broju mesta u parlamentu? Tu bi trebalo napraviti neku ravnotežu i pravilno rasporediti novac. Deo da bude fiksni za sve, a deo prema osvojenim glasovima. U Sloveniji je napravljeno da 10 % od ukupne svote dele sve stranke ravnopravno, a 90 % se raspoređuje po procentima osvojenih glasova. U Hrvatskoj je to bilo 20 % prema 80 %.
Problem finansiranja iz budžeta je što partije u stvari finansiraju same sebe, jer narod plaća porez koji ide u budžet, a stranke dobijaju novac iz istog kako i koliko one hoće. Tu dolazi do problema da strankama onda ne trebaju članovi. Imamo primer u Sloveniji: lider jedne partije je otvoreno rekao da mu ne trebaju članovi i okupio je oko sebe grupu prijatelja, dobija neki procenat na izborima, dobija novac iz budžeta, poslanički imunitet i njemu je dovoljno. A da ima puno članova, postojala bi opasnost da ga možda skinu sa funkcije. Nemanje članova dovodi do jednovlašća, zloupotrebe položaja i nemogućnosti kontrole rada unutar jedne partije. Zanimljivi su sledeći primeri. U Sloveniji postoje partije koje imaju za cilj samo da uđu u parlament i uzmu novac, pa tako prilikom osnivanja imaju 200 članova, a kasnije jedva trideset. Imamo u teoriji kartelne i masovne partije. Masovne su postojale u Nemačkoj pre Drugog svetskog rata i finansirale su se iz partijskih novina, članarina miliona članova i sl. Posle rata su partije počele da se finansiraju iz budžeta i sada su postale kartelne i nemaju toliko članova. U Nemačkoj postoji dobar zakon koji predviđa da stranka može dobiti novac iz budžeta u visini od 50 % od svojih finansija. Time se podstiče legalnost rada stranaka i u interesu im je da sve dobijene donacije stave u izveštaje.
Dobar je i jedan teoretski zakon koji je predložio prof. Rick Hasley. Tako bi po njemu svaki čovek dobio kupon u nekom iznosu i njime bi finansirao stranku za koju glasa umesto da se stranka finansira iz budžeta. To se nažalost ne primenjuje nigde u svetu.
Kada poslanik menja partiju, u Srbiji, na primer, novac ostaje u stranci. U Sloveniji se prema zakonu bira poslanik, a finansira stranka, pa kada su neki poslanici izašli iz stranke, novac je ostao u stranci.
Korupcija se sprečava detaljnom kontrolom. U Sloveniji imamo problem sa kontrolom. Mi po zakonu imamo stavke koje daju limit donaciji, limit potrošnji, ali nemamo kontrolu. Kontrolu vrši finansijski sud koji je nezavisan i poznaje problem samih finansija, ali nije specijalizovan za kontrolu finansiranja stranaka, a ta kontrola je važna. Finansijski sud treba da je nezavisan i moćan. I ljudski faktor i znanje su bitni da bi se zakon sprovodio. Sud mora da ima i pravnu moć, a kod nas to nije slučaj. Da se ne gledaju samo završni obračuni, već svaka stavka pojedinačno. Da se ne desi kao u Mariboru, kada je za kampanju gradonačelnika potrošeno po prijavi novca u vrednosti od 4–5 bilborda, a on ih je imao preko dvesta. Odakle novac za ostatak i zašto to nije prijavljeno? Mora da se tačno zna gde je otišao novac, a pre svega odakle je stigao.
Mr. Andrew Roberts, Compliance Manager of Labour Party, United Kingdom
Political party financing in the UK today: Labour party experience
Presentation in ppt you can take over here
As a representative of political party I would like to talk a bit about the UK experience of party funding laws and about how we deal with them on practical bases. Actually as a party official, dealing with them every day I would like to talk thru briefly about the election commission in the UK, about how it was set up and what it does, and than I would like to talk about sources of public funding in the UK. There are some ones that are quite limited. And than briefly talk about the impact of this which is still relatively new law to us in UK, has had on how we actually function on day to day in terms of implementation those laws as a party. The first thing I would like to do is to say what I actually do as the complying manager which is essentially to say that I am day to day responsible for ensuring that the Labour party keeps within the law in terms of the party across the country, which means both the paid stuff part of the national level and the volunteer parts, and we have about 700 organizations spread across the country who are run by volunteers and law applies to them as well and our job is to puts system in place to make sure that we do comply, a practically than to actually file the documents with commission. As you can see the relatively new body of the election commission that we have in UK as was established in 2001.y. in response to reports from neo committee in Parliament. It was a manifest of commitment of Labour party to set it up. It took time to establish, but it was set up in 2001.y. and it is being functioning since than. So, it is now been thru two British general elections and a number of elections in our devolved assemblies in Scotland and Wells. It is directly responsible to Parliament; it is not responsible to government. It is funded by Parliament and it is Parliament decision of how much funding they get. They spend 25 million pound in they’ve last full financial year on covering a lot of different functions and they’ve employed an average of 150 stuff, now we employee in the Labour party about 200 stuff full time, most of the other parties employs actually less than that. The key thing about commission is when they were established, the idea was to make sure there is no question of public confidence in this body. That it was not too connected to the parties, that there is no cozy relationship with existing politicians, and that they’ve effectively represent the voter’s interest as oppose to the politician interests. Nobody can work for election commission or be in the election commission if they’ve been a member of a political party in last 10 years. There has been an issue in the sense that they don’t really understand how does political party works, and there was question where will you find people interested enough in politics to want to work full time in the electoral commission but who are never actually been a member of party. We take usual British solution which is to recruit Australians. But I think that has been the key feature that they are totally independent of us, and that they’ve not been involved in party politic at all. The commission actually have a very vide range of functions. We told people this morning about having a single body to look at all of aspects of party funding and election law. And one of the key things to the commission was to bring a number of different functions together in this single body. The firs idea is to actually register political parties, now until recently there were no real requirement for political parties to registries in terms of they structure at all. It has lead all the major parties and a number of small parties to regularized how they function, because we have to file a constitution with the commission, we have to file a financial plan explaining what we are and how are party units work, and what are relationship between different parts of the parties in terms of funding and in sense of the register that if you do not register political party candidates can not stand the elections using the name of your political party unless you are registered as such. They have to stand as independent. So, if you want to be a political party you have to be registered and there is a system were by the certificate has to be given by the registered party to every candidate before they can use the name. The next thing they do is probably the prominent public function is they receive a reports from parties about donations they’ve received from various bodies and how much they’ve spend in the elections. How dose donation reports have to be given to the election commission. Quarterly, so we file 4 a year. What we have to file is when we receive money, how much money did we received and what is the identity of donor. We have to confirm that those donors were permissible donors and that has to be signed of by individual in the party who is responsible for the accuracy of the reports. In the Labour party that individual is the general secretary who is the senior paid official with the party, and he has personal responsibilities to ensure that they are correct. All those reports are than published on election commission web site, usually couple of weeks after we file them. You talked about earlier on real time monitoring of elections and actually during the period of general election we have to file a donation report every week, rather than every month, for money we actually received during the election period. The next thing they do is to obviously monitor party accounts. As I sad we have to file accounts every year, for the national party, and local party units who have income over 25.000 pounds, also have to file their own accounts. National parties have to file their accounts within 7 month of the year end and local parties with in 3 months of the year end. The forms of this accounts is very similar to the forms of corporation’s accounts. It is quite detailed in terms of what we have to file, we have an issue about was the corporate accounts was entirely appropriate for volunteer party, but it is certainly that it is a high level of disclosure that is required. The other point to be mentioned that the donation report is not simply from political parties but it is also from candidates. If you are an individual MP or other local elected official and you receive money directly, and in UK not much money is paid directly to the individual candidates, it tends to go to their party organizations, but they also file as well. In terms of the spending reports at the elections we have to file for all of national elections if you spend large amount of money within 6 month a detailed report of how you’ve spend it and I’ve actually recently compiled and filed a report for the Labour party for the last general election. And you have been mentioned reports of 3-4 pages and our reports come in 15 volumes which are about 4.500 pieces of paper, because we have to file a copy of every bill that is sent to us, for all the expenditure that we ensure. So, pretty much we have to file everything we spend a year before election. And it is ultimately public available, so it is very detailed from that point of view. And it is actually incredible time consuming to comply, but that’s the sort of level we talk about. Other things they do, other key party funding function of the electoral commission, they have a general function to review election laws, because some of our laws dated back from 19 century and actually election commission has been reviewing all of them. And that has been a very useful function because previously you would thing politicians are very interested in election law because it is how they’ve get their offices. Surprisingly, their interest in them are in election time and than they tend to forget about them for the next few years, so election laws tend to became more rebound and it is useful to have an outside body who will actually look at the law to see does it need to be updated. They’ve also increase in taking on the function of setting electoral boundaries obviously we have majorateran system so local action boundaries are fairly crucial function as who do you represent us a canceller or as an MP, that is a function that is gradually being taken over by the commission. They’ve also, to the extend that we have or will have any referendums in UK; the electoral commission will actually be the body that runs that referendum. And the final function they’ve have is as well as regulating political parties and setting all this boundaries is that they’ve actually have obligation to promote participation in democratic processes and they’ve have a budget for that purpose and they run public information campaigns encouraging people to registered to vote and encouraging people to actually vote in the elections. So they are a publicity body for general goodness of voting as well as actually regulating the parties. This commission is very much about public funding of politics. In the UK we actually don’t have any general public funding of political parties. We have historically raised funds from membership and from donations and to some extend from commercial income from properties which we have historically owned. But there is no general funding, there is not to say that there is no public money finds its way to political parties in the UK because increasingly money dose. The electoral commission itself has about 2 million pounds which every year they give to political party’s representatives in Parliament to fund the development of public policy so we get about 4.400 pounds for the Labour party every year. The allocation is linked to basically your representation in Parliament and that is money that we can only spend on policy development, but is money paid directly from commission to the parties. The second sort of funding is funding to opposition parties, the essence being that the government has the recourses of the civil services to carry out its policy development and to support it in its activities, and the oppositional parties do not have those resources, so public fond are made available to them. The total pay to all oppositional parties in all of the bodies is about 7 millions pounds a year. That money although is paid to parties in based of party representation, it is not available to them for political campaigning, it is only available to them to support they work in various Parliaments. The key thing that is actually a campaign payment is that in every Parliamentary election every candidate is entitled to send one piece of election literature to every registered voter free. Now that seem a relatively small thing but the value of that most constituency is about 10.000 pounds worth of free postages. And those 10.000 pounds is roughly the same amount as your other allowed spending in the election. So, it is quite significant. The other thing we have is heavy restriction on political broad casting so the political parties can not have paid TV or radio advertising, what is given to us instead is set number of slots during election campaign in which we can put our own political broadcast, we paid for they production cost, but they are broadcast as a obligation. And it is for the major parties in the last election, we have 5 broadcasts of couple of minutes each during the election campaign. As I sad the key thing about these things is this money is paid to parties none of it is free for parties to use as they see fit, all of it is specific money paid for a particular purpose and actually looking at that sort of funding there is no centralized payment made. Again the donation reporting regime was new for us in 2001.y. which imposed the sort of restrictions that I think is common in most countries. Now donations to political parties may not be made by persons from outside the UK and that includes the ex patriot Britain’s who live across the seas, unless they are still registered voters across the seas. No sort of public body can make a donation to political party and the key thing that I think is different in many respects here is that we don’t in any way keep how much any individual can give to political party? We don’t limit how much money we can raise. What the law does is limit how much we can spend at election time and for election purposes. So we could build enormous sums of money but we could not actually spend it. The spending period for election is one year before hand. So, the view is if you spend a lot of money more than a year before hand the electoral are forgotten all about you. Your limits spending no income so any individual can give as much as they like. Corporations can give money to us an that includes corporation who have public contracts with government, trade unions certainly can give money to political parties, obviously main party well about 2/3 of our donation in come still comes from trade unions. I mean for the Labour party trade unions form the Labour party and still are substantial constitutional part of the party so we are in very close relationship and there fond are very substantial. The level in which donations have to be checked to see that, they are from permissible person is 200 pound and anybody can give us lass than 200 pounds. But donations over that must be checked to see that they are from permissible persons so we record all of dose and we again collect that data every quarterly. From all of our party units which is 700 people reporting to us their income for that time. Once dose donations go over 500 pounds and that limit is really set to say the point of public donations reporting, so that public know who is funding political parties. So if there is a perception that giving money to political parties may buy you influence or may give you some sort of input in how that party behaves. Idea that you can’t buy a political party and we obviously decided that the level at which you maybe could buy a political party is 500 pounds. So that’s the limit that we report publicly. It is 100 pounds for individual elective members and for local organizations were the 100 pounds will be significant to them, not significant at national level. I mean our income in a non elective year is about 20 million pounds. So it is a fairly law level set against total income. And all of dose donations are publish on the web site of electoral commission every quarterly. The limits are not what we raised but on what we spend for historical reasons. We do have two sets of limits as on limit on each individual candidate and what they’ve could do promoting themselves by name in their constituency. That limit varies with the size of the elections but average is about 10.000 pounds available to spend in 5 weeks which is typically our election campaign from that it is called to the time of the pooling day. We also have national limit set on registered parties, it is calculated 30.000 pounds per constituency but there is no need to spend that money in any giving constituency, we can spend it how we like across the country. It is just less than 19 millions pounds for the last election and us and Conservative parties spends just under 18 million pounds against our limit, and are reported on last election. Now that funding were does it come from, it comes from membership income, donors and in our case many are trade unions and we do also raise money other forms thru admission fees, the parties conferences, thru again we do historically owns some properties and rent money from them. The issue that I think is being current for the parties in the UK is this law is now about 5 years old and is going to be reviewed and there is a question of what’s the impact being actually on political parties in the set. One thing certainly has happened is that we have an increase media scrutiny of donor, the fact that they’ve have a list given to them every 3 months. Mean that it guaranties small story in every newspaper every 3 months about who giving money to whom. This week there has been per sift to be would that mean that some people would be reluctant to give money because they don’t whish to have public scrutiny of what they’re doing with their cash. Obviously we will take view of that supporting political parties is perfectly, noble and legitlement activity, but that you have to expect the people want to know about that and that you can not be anonymous an you must expect that if you give a significant money it will be publicly reported. Now what has happened to extend in UK is all do there was sort of very hidden media interest in early days when suddenly all dose information’s was made available that previously had been secret, so that they’ve had to have leak stories which is obviously more popular than to look this up on a web site. Over time the level of interest in donations to all political parties is certainly gone. It is more seen as quite normal that people donate money to political parties frequently as the same people giving money over time so somebody new turn to give us money will be of interest, somebody who may be in some connection with government or government office will be of interest or giving particularly large amount of money. We in a Labour party have Lord Sainsbury who has given us million of pounds over the last few years. The fact that he has given us millions of pounds is now very well known. How much exactly has he given is of interest to anybody. In terms how does it works if you actually are the party, there is no question that introducing law of this type does mean that political parties have to behave differently in terms of they’ve day to day organization. I sad that we have increased appliance costs that tends to mean my salary and the salary of one other stuff member so we did actually have to set aside time and many simply to deal with complaining with this law. Again if you have 700 party organizations that you need to report from every 3 month, I mean that is quite a substantial exercise to go trough and as I sad the report we put together are also significant we’ve had to change our internal accounting system, we’ve had to set up new procedures to ensure that we do comply with the law. We want necessarily the best party in complying with the law when we first introduce it because I think we had under estimated how much time and effort is involved in meting these limits. But we have now done that and in fact just before this election we invited the election commission come and review all of our system on a voluntary bases to tell us if we are doing things correct or are we doing things wrong. They’ve got the legal power to come and order it to any political party if they feel that is necessary. We are obliged as a large party to have a professional order of it done. Any way on all of our returns that we actually invited the commission to come and look at us and to say if it is anything wrong with us we have a relationship such that we felt they’ve would tell us this is what you need to being doing to comply with our rules and they’ve had similar discussion with some of the major parties as well. But it does have to become engraved in the culture of your party that this is necessary, I think that people disagree with policy of this and they understand it is important for democracy that this is done. Practically all trough that other people will say that we were busy, particularly the voluntary level because volunteer are not interested in finance and in file returns, they’ve have to be made interested in that and they’ve have to be supported quite substantial by professional part of the party to make sure that they can met that burden. It is not acceptable from they to say I am to busy to do it, it is acceptable from they to say I need you to training me how am I to do this and we have this extensive training program for people who are not accountants, to understand some of the basic of what they need to do in terms of file this accounts. I would say overall impact on us has been positive in a sense that the idea that we are corrupt in a sense that we are receiving money from unknown sources were does your money come from, what sort of people are behind you, I feel that has faded as an issue in British politics because we had actually brought this information out in the open. Some people may disagree with me on that but I think that it is better to be in the open, it certainly has been significant burden on the parties to actually make it happened and that has been my experience that’s what we do, hopefully it is useful.
Diskusija:
Gđa Lidija Korać: Izborna komisija BiH je državna institucija koja se finansira iz državnog proračuna i koja osim izbornog zakona implementira i dva bitna zakona za proces demokratizacije, a to su Zakon o sprečavanju sukoba interesa i Zakon o finansiranju političkih partija. Ovde smo čuli pohvalu da izborna komisija može raditi dobro. I za nas je zakon o finansiranju nova materija, jer smo kao i sve postkomunističke zemlje dobijali zakone koje je trebalo da implementiramo a da nismo ni znali o čemu se radi. Zato je bilo neophodno da se i mi edukujemo u vezi sa Zakonom o sprečavanju sukoba interesa, u saradnji sa stranim kolegama koje imaju iskustva u tim oblastima, i da na taj način steknemo poverenje javnosti, kao i političkih partija. I da na taj način postanemo respektibilna institucija koja će biti u stanju da implementira zakone. Važno je edukovati i političke partije jer ih neznanje ne oslobađa odgovornosti. U saradnji sa nevladinim organizacijama, sproveli smo širi krug edukacije političkih partija da bi bile upoznate sa materijom i izdali smo i niz korisničkih priručnika o ovom zakonu, popunjavanju svih izveštaja itd. U Bosni imamo nekoliko vrsta finansijskih izveštaja, pre svega na godišnjem nivou, ali i pred izbore, kao i posle izbora, koji su vezani za finansiranje izborne kampanje. Sada smo u fazi da smo uradili kako uredsku reviziju šest najvećih partija tako i reviziju na terenu, u sedištu partija, ali i u regionalnim kancelarijama političkih partija. I mi možemo kroz kompletnu reviziju da utvrdimo da li je došlo do nezakonitog finansiranja stranaka. Uskoro ćemo javno objaviti sve podatke. Znamo da smo uspeli u tom poslu po tome što uživamo podršku javnosti. Treba još ojačati državne institucije i odgovornosti onih na koje se zakon odnosi. Naše osnovno načelo je visok stepen zakonitosti, kao i nezavisnosti i profesionalnosti. Posle dugog niza godina, napokon radi nezavisna institucija i svojim radom je i pokazala da može da bude nezavisna i profesionalna i da radi po visokim standardima. Pored poverenja javnosti, mi uživamo i poverenje političkih partija. Dalja edukacija nam je jako bitna i to moramo da poboljšamo. Ali izborna komisija ne može sama da uradi sav posao jer ne postoji institucija koja može sama da dođe do konačnog cilja. Slaba tačka nam je podrška medija. Uradili smo projekat «Novac i politika» i nalazi se na veb-sajtu. Žao mi je što mediji ne koriste pravilno te javno iznete podatke, nego ih subjektivno koriste navijajući za svoje favorite. Akademski milje bi takođe trebalo da koristi te podatke da bi se radile analize i pomoglo komisiji da se otkrije da li i u kom segmentu postoji nelegalnost u finansiranju partija. Nadam se da će na osnovu dobro postavljenih temelja za ove tri godine i ovaj problem biti prevaziđen i da ćemo doći u situaciju da nemamo elemente političke korupcije. Mi u zakonu imamo i segment sankcionisanja i podnošenja kaznenih prijava, mada je naš cilj preventivno delovanje. Zato želimo da pošaljemo poruku da postoje pravila i da ukoliko se krše, može se izreći i kazna zabrane učestvovanja na izborima.
G. Nemanja Nenadić: Pomenuo bih neke stvari vezane za primenu Zakona o finansiranju političkih partija u Srbiji. Kod nas postoji više organa za primenu zakona ili pojedine aspekte njegove primene. Danas treba da bude usvojena Nacionalna strategija za borbu protiv korupcije, a u završnom delu te strategije se pominje da će buduće nezavisno i stručno antikorupcijsko telo imati za zadatak i kontrolu finansiranja stranaka i izbornih kampanja. Finansiranje iz javnih izvora u Srbiji ne predstavlja opasnost kao u nekim drugim zemljama. Čak i one stranke koje dobijaju najviše novca iz budžeta države i lokalnih zajednica ne dobijaju dovoljne sume da bi mogle da se olenje i dozvole sebi nerad. Postoje, naravno, i ekstremni slučajevi, ali ih je veoma mali broj, a svim većim strankama ova sredstva predstavljaju možda 50 % sredstava koja su im potrebna u toku godine. Suština priče o Zakonu o finansiranju stranaka iz 2003. godine je da treba napraviti bolji model kontrole. Sav trud koji su uložili Odbor za finansije i Izborna komisija nije dao očekivane rezultate. Kontrola nije ispunila svoju funkciju jer zakon nije unapređen tamo gde su uočeni nedostaci niti su stranke poboljšale ponašanje u odnosu na zakon. Takođe, jedan od ključnih aspekata je obezbeđivanje i pristup informacijama i svim dokumentima, kao i njihovo javno iznošenje i objavljivanje podataka o donacijama većim od 6 000 dinara, kao i upotpunjavanje finansijskih izveštaja.
G. Miodrag Milosavljević, Centar za slobodne izbore i demokratiju: Centar je radio monitoring finansiranja jedne izborne kampanje u Beogradu. Beograd smo odabrali kao najozbiljniju regiju, u kojoj se troši najveća suma novca, a na osnovu analize koju je prethodno uradio «Transparency« na predsedničkim izborima. Analizirajući primenu Zakona o finansiranju stranaka na lokalnom nivou, došli smo do sledećih zaključaka. Analitički okvir je polazio od pitanja da li je zakon omogućio obavljanje normalnih funkcija političkim strankama, da li je obezbeđena kontrola finansiranja političkih stranaka, kao i transparentnost finansiranja, na kojoj se mnogo insistiralo pre usvajanja zakona. Odgovori su bili NE u sva tri slučaja. Nisu obezbeđene normalne izborne kampanje naročito na lokalnom nivou, niti dobra kontrola, kao ni transparentnost. Na primer: na kampanje za izbor gradonačelnika je potrošeno dva do pet puta više nego što je zakonom dozvoljeno. Ali tragikomično je da je u pojedinim opštinama izdvajano svega stotinak evra za kampanje, na osnovu čega su i građeni limiti za prikupljanje sredstava iz privatnih izvora. Iako su se ljudi iz Republičke izborne komisije trudili da što bolje primene zakon, pokazalo se da ipak nisu nezavisni i da nemaju sredstava da adekvatno obave kontrolu, kao ni obučeni kadar. Ostalo je nepoznato da li Izborna komisija može da naloži lokalnim organima da im dostave podatke za kontrolu izveštaja. A nakon izbora izveštaji nisu objavljeni, pa su donatori ostali nepoznati.
Dr Vesna Pešić: U Srbiji postoji fundamentalnije pitanje od mehanizma kontrole i načina finansiranja partija. Postoji potpuna dominacija partija nad državnim institucijama, administracijom, sudstvom, čak i potpuna akumulacija funkcija gde nema dovoljno funkcionalne diferencijacije da neko može da bude nezavisan. Nezavisna od partija nije ni izborna komisija ni tužilaštvo i kada se promeni vlast partije na vlasti, mogu da promene sve funkcionere na primer u policiji, i to ne samo ministra nego i sve načelnike i funkcionere u tom delu državne administracije. Sva javna preduzeća, gradska, komunalna preduzeća popunjavaju se isključivo partijskim ljudima, pa čak i mesta šefova biblioteka i pozorišta. Sada imamo proporcionalni sistem na lokalnom nivou, pa se partije dogovaraju i postavljaju čitave armije svojih aktivista i tako dobijaju ogromnu moć nad državom. U stvari, imamo devijaciju gde imamo vrstu multipartijskog sistema koji funkcioniše u smislu partijske države. Ta veza nije razdvojena i skrećem pažnju na to da se u rukama pojedinih ljudi suviše mnogo funkcija akumulira. Nije normalno da su poslanici istovremeno i gradonačelnici i odbornici i šefovi partija. Tako imamo da je potpredsednik jedne velike partije istovremeno i gradonačelnik, poslanik i šef jedne komisije u parlamentu. Sve to jedna osoba, što je apsurdna akumulacija funkcija koja nije postojala ni u doba socijalizma. Nemoguće je govoriti o primeni zakona dokle god nemamo ideju o funkcionalnoj diferencijaciji između partije i države.
G. Peter Facey, New Politics Network, UK: Jedna perspektiva nevladinih organizacija u našem zakonodavstvu je da je transparentnost promenila izvore finansiranja u Velikoj Britaniji. Nekada su velike korporacije bili finansijeri, ali je to sada nestalo i zamenjeno je finansiranjem od strane velikih pojedinaca. Tako imamo megadonore koji su davali i polovinu novca za kampanju, a desilo se i da je pojedinac finansirao celu kampanju. Oblast gde je naš zakon neiskorišćen dovoljno je pitanje da li postoji limit u donacijama. Jer, pojedinac koji daje tako veliki novac onda ima uticaja na političku debatu i onda može da skrene celu prirodu kritičke diskusije. Drugo, političke partije sprovode demokratske funkcije. Mi nemamo nikakvu državnu podršku partijama u smislu kako one vode kampanje. Dve javne istrage koje su sprovodile Komisija za javni život i Izborna komisija pokazale su da u poređenju sa zemljama centralne i istočne Evrope jako malo sredstava se izdvaja u tom sektoru. Trebalo bi da se koncentrišemo na ograničavanje izvora finansiranja da ne bi bilo samo dvadesetak donatora za sve partije.
Moderator – zaključak: Jedan organ koji drži celinu stvari u svojim rukama jeste nešto što je preporučljivo. A jak je koliko je jaka i najslabija karika u lancu. Puno se energije gubi ukoliko imamo više organa. Partije moraju imati čvrste limite da ne bi mogle da uzimaju novac od poreskih obveznika koliko hoće. Mora postojati balans između privatnih i budžetskih izvora, moraju se precizirati odredbe rokova, kao i da se uvedu stroge sankcije za partije koje se ne pridržavaju zakona, kojim bi se ukinulo finansiranje iz budžeta.
Druga sesija: Zakoni o sprečavanju sukoba interesa i etički kodeks kao sredstvo u pospešivanju odgovornosti javnih službenika
Moderator
Ms. Catherine Woollard, Regional Director of Transparency International, Berlin
I am very pleased to welcome you to this session. The topic of the session is accountability of public officials, looking at Laws on Prevention of Conflicts of Interest and Codes of Ethics for public officials. We have a distinguished set of analysts, I’ll start on my left here: Sir Alistair Graham from the United Kingdom’s Committee on Standards in Public Life, minister Zoran Loncar the minister of Public Administration and Local Self-government of Serbia, professor Josip Kregar from the Faculty of Law of the University of Zagreb and Nemanja Nenadic from Transparency Serbia who will be speaking later and Milovan Dedijer the president of the Serbian Committee for Prevention of the Conflict of Interest and than the final two speakers will be Slobodan Lekovic from Montenegro, president of the Commission for Establishing the Existence of Conflict of Interests and Ms Lidija Korac representative of the Bosnian Electoral Committee. I’ll just say a few opening remarks and then we’ll turn to speakers. I think this topic is particularly interesting because it takes us to the link between anticorruption work and democracy and democratic reform efforts. How to realize democracy by insuring that the public interest prevails? And will be covering both technical issues, institutional and legal design, and also normative issues. How to generate and preserve values in public life? An extremely sensitive area of work. Transparency International in South east Europe has worked extensively on the issue of conflict of interests’ prevention. We consider it essential to as a precondition for further anticorruption reform but is also essential for insuring consolidation of the broad of democratic reform efforts. Our national chapters in Bosnia and Herzegovina, Croatia, Serbia and Macedonia have carried out extensive work on conflict of interest prevention. Looking at firstly design of legislative reform in this area, campaigning for legal changes, but also accompanying this with work on training public officials, media campaigns public education work in order to insure that legislative reform is accompanied by changes in political culture. And without further a due I turn to mr Zoran Loncar, and I will ask all the panelist today please to respect their fellow panelists and speak for the prescribed fifteen minutes as we have such an interest in certain panelists we want to make shore to hear everybody speak. Thank you.
G. Zoran Lončar, ministar za državnu upravu i lokalnu samoupravu
Sprečavanje i razrešavanje sukoba interesa u okviru sprovođenja strategije za reformu državne uprave
U osnovi reforme same strategije državne uprave predviđeni su Zakon o sprečavanju sukoba interesa i etički kodeks. Bez reforme državne uprave nemoguće su integracije u EU. Vlada je prvi put usvojila dokument o strategiji reforme državne uprave u Republici Srbiji koji počiva na opštim principima evropskog administrativnog okvira sa adekvatnim planom i rokovima za njegovo sprovođenje. Tu je iznet i osnovni koncept za narednih pet godina. Sprovođenje ove strategije je nemoguće bez ozbiljne borbe protiv korupcije. Radimo na tome, ali je to još uvek nedovoljno. Borba mora biti dobro organizovana. Osnovni cilj u ovoj borbi je svođenje korupcije na nivo evropskih zemalja. Izuzev nekih ustavnih normi koje su regulisale položaj predsednika Srbije, nismo imali odredbe koje sprečavaju sukob interesa u obavljanju javnih funkcija. Postojala je samo jedna odredba, koja se odnosila samo parcijalno na ministre, zamenike ministara i funkcionere koji su vodili posredne organizacije i druge funkcionere u državnoj upravi. Nije postojala ni jedna druga odredba. Zbog identifikacije ovog problema i nepostojanja normativnog okvira, naš programski prioritet je bio hitno donošenje propisa koji bi spadao u set antikorupcijskih propisa. Shodno tome, za ove dve godine ostvarene su sledeće stvari: među prvim propisima koji su usvojeni na predlog vlade bio je Zakon o sprečavanju sukoba interesa pri vršenju javnih funkcija. Sa ovog aspekta od jedne godine primene zakona, od kada imamo nadležne organe, vidimo da može biti i bolje. Ali zbog zatečenog lošeg stanja, to je bio prvi propis koji je donet, i to sa željom da ne bude poslednji. Zato još uvek nema formu važećeg zakona. Prva poteškoća u primeni ovog zakona je vezana za konstituisanje Republičkog odbora za sprečavanje sukoba interesa i to je završeno u januaru. I pošto nije bilo u nadležnosti vlade, problem se javio u skupštini. Vidimo da je to složen mehanizam, pa ćemo u budućnosti stvoriti institucije koje će biti životne da zakon ne bi ostajao mrtvo slovo na papiru. Nakon konstituisanja ovog organa, javio se problem pre svega materijalne i prostorne prirode, ali to rešavamo. Zakon je pokazao i dobre strane. Dao je efekte već u prvim danima primene. Rokovi koji su predviđeni zakonom kada su u pitanju vladini funkcioneri su poštovani. Rokovi za podnošenje ostavki ministara i ostalih funkcionera su bili poštovani. Nije bilo lako objasniti političkim funkcionerima prethodne vlasti da ne mogu i dalje da sede u upravnim odborima i da poseduju politički uticaj. Zato sada nemamo nijednog ministra niti lice postavljeno od strane vlade u nekom upravnom odboru. Važno je reći i da je konačno došlo do popisa imovine svih funkcionera, od centralne pa do lokalne vlasti. I nije došlo do zloupotrebe informacija od strane medija.
Pored Zakona o sprečavanju sukoba interesa, donet je još jedan zakon, o slobodnom pristupu informacijama od javnog značaja, koji je jako važan u borbi protiv korupcije. Donela ga je skupština na vladin predlog. Zahvaljujući lokalnoj samoupravi, usvojen je etički kodeks u ponašanju javnih službenika u jedinicama lokalne samouprave. I najzad, mogu da objavim da je doneta odluka o Nacionalnoj strategiji za borbu protiv korupcije. A da se ne bi ostalo samo deklarativno na promociji nekih principa i političkih opredeljenja, neophodno je usvojiti akcioni plan za njegovo sprovođenje.
U narednom periodu nameravane aktivnosti su nam izrada novog Zakona o sukobu interesa funkcionera i javnih ustanova pošto prethodnim zakonom ta oblast nije obuhvaćena, jer je nije lako tehnički regulisati paralelno sa pitanjima državnih funkcionera. Očekuje nas i usvajanje zakona na lokalnom nivou o radnim odnosima u organima lokalne samouprave, dok je Zakon o državnim službenicima, koji reguliše problematiku na centralnom, republičkom nivou, nedavno usvojen. Ovim propisom će etički kodeks dobiti zakonsku formu, a trenutno je u formi preporuke od strane EU pred organima lokalne samouprave i kroz odredbe ovog zakona dobiće obavezujuću formu.
Borba protiv korupcije je važna i neophodno je zaokružiti set normativnih propisa i efikasno primenjivati usvojene antikorupcijske zakone, kao i usvojiti nove. Paralelno treba raditi na svakodnevnoj prevenciji i na podizanju svesti građana o tome da je korupcija zlo, zbog čega je pored vladinih organa jako važna uloga nevladinih organizacija.
Sir Alistair Graham, Chairman of Nolan Committee, UK
UK experience: Functioning of the system of prevention of Conflict of Interest in public reform process
Presentation in ppt you can take over here
The Committee on standards and public life was set up in 1994.y. when there were number of political scandals in UK, not list when it came to light that certain members of Parliament had been accepting cash for raising issues and asking questions in part of our Parliament, the main part of the house of commons and as result of that Prime Minister John Major set up this committee on standards and public life under a senior judge Lord Nolan and I am the 4 Chairman of this committee over period of 11 years. Our terms of references were to examine current concerns about standards of conduct of all holders of public office, including arrangements relating to financial and commercial activates an to make recommendations as to any changes in the present arrangements which might be required to ensure the highest standard of propriety in public life, and those terms of reference were amendment in 1997.y. to include considerations of the issue of funding of political parties. We ranged right across the hole of the public sector which is quite substantial in UK, where advisers were not an executive body, we advise the Prime Minister. We don’t have any statutory powers, but we do have considerable influence. If you look over dose 11 years we have set up an independent commissioner to over see all appointments to senior public office, we have set up independent parliamentary commissioner for standards that covers the standards of members of Parliament. Legislation has been introduced to cover, provide, an ethical standard framework for local government and as you heard this morning, as result of recommendation to the committee legislation was introduced to set up an electoral commission. We deal with general policy as you see we don’t deal with individual cases. Having set that lot of people do write to us about individual cases, and we refer dose to the committee as much as anything to try and get a constant picture of what has happening to standards in public life across the UK, and to learn lessons from dose particular individual cases that arise. The UK public service covers 5 millions employees, and the civil service which is been around UK since 1855. Year is only 10% of that public service. There is a strong public service ITOS which is based, very much the people should only be recruited to public service jobs on base of merit and true competitive arrangements. That public servant should provide non partisan, by non partisan I mean non party politic, advice and they should behave with high standards of propriety. And all of this is supported by training and proactive education policy. In the UK we have in part the written constitution and in part unwritten constitution which is not codified and committee on standards and public life is part of that unwritten constitution, and there is a very strong relation on non legal approaches including many codes of conduct for members of Parliament, for public officials and local government and for elected cancellers in local government. The UK traditionally being a centralized country but in recent years under the current government there have been significant the evolution of powers to Scotland, Wells, and rather comes and goes depending on the state of play in Northern Ireland. The approached the committee is currently taking is to try and inshore that standards in public life are deeply embedded in organization culture. This is what we believe in the end makes the differences. You can have laws, and laws are very important in terms of criminal infancies, but it is possible to have forms of corruption which don’t breach the law but which are still damaging to civil society. And we strongly believe if you get standards deeply embedded in the culture of your public service organization that in due course will enhance the public trust, and if in fact you build on that trust in public, in those public service where there is the police, health, education or defense, what ever it may be, they more lightly to engaged whit that service they more lightly to participate and make a contribution which in due course will lead to improve performances. I think that police is a good example of this, where in fact if you have high standards of conduct in the police that rise public trust, than the public will wont to give evidence and information to the police which in due course will improve the light hood in which they going to solve crimes. They going to give high performances to public, at large which will further enhance the trust of the public in that particular public service. So, we believe this is a virtuous circle: get the standard embedded in culture, create public trust, which will produce high performances, which will reinforce once again culture. Now after 10 years of being in existence the committee on standards felt that it should test what was public perception of standards in public life in UK. The first thing that came out of that survey which was over 1.000 people, which was carried out privately in their homes, was that they have very high expectations of people that held public office. And the 3 most important things they wanted was first of all to tell the truth, to tell life as it is and not to, because there’s been accusations in UK that the present government spend to much of its time spinning a good story rather than always telling the truth. Secondly they expected public officers not to take bribes, and they expected them to spend public money wisely. And also you will see some of the other things they were keen for them to do. Dough it is interesting for national politicians that competence came relatively low down on the list, and you might thought that would be higher. We also asked in the survey who do you most trust in public office holders, and the people they have most trust in was their local family doctor, local head teacher and local police officer. And you will see that government ministers they did not trust at all. They came very low down, and the only people who were below government ministers were state agents who sale properties, and journalists of tabloid newspapers. So the experience of survey was that people have most trust, public trust, in the people they could have direct contact with. So, they doctor, local head teacher, police constable, and draw a distinction for example between members of Parliament as a collective group and they own individual members of Parliament because of course in UK we have local concisions where a member of Parliament represents a defined geographical area. So, they draw a distinction between the members of Parliament as a collective body and an individual Member of Parliament. Now, the key question for all of us, I think, is how you achieve this ethical organizational culture which can build up this public trust and high performance of public services. Well, we strongly believe that good quality leadership which sets the tour for standard setting in public organization, and of course it is not what leader say, it is what leaders do themselves. That is the most important thing, its actual people’s behavior that is what set the tour, and because people careful watch leaders and see actually how they go about their job and take their queue. So, if the leadership is weak or the leadership is corrupt than they own behavior will be weak and corrupt and we believe that there are a number of things that are crucial to trying to achieve an ethical culture. First of all you constantly got to keep testing as we did survey, what is the reality against your perception, because leaders and senior people in organizations have a grate habit of believing things are better than their actually are. And their for it is important to keep testing your own perception against reality of what people are seeing it like at grass roots level. Secondly, you need to have a regular approach to self assessing your own performances in terms of ethical standards and try to benchmark yourself against other organizations. For example I myself check police authorities in UK, and I know that in some police authorities they have what is called a pier group assessment, where by one police authority will go to another police authority and check they’ve standards against their own Which is some time useful and cost effective of going thru some self assessments and bench marking exercise. And, finally important thing is to not only have a control and the codes of conduct and procedures in place, but to be constantly checking that they’ve been applied, and that people understand them, because we have a body called the ORDIS commission in UK who regularly have to publish reports about when some thing gone wrong and usually when they’ve checked that something is going wrong it is not there were not system in place they were not codes of conduct and they were not procedures or there were not ordered committees or what ever the machinery mite be, but there were not being effectively applied or they’ve being badly understood and we think that approach is important in trying to achieve this ethical organization culture. Under pending all the work we do and this came from very early part of the committee on standards was the seven principals of public life which were announced by committee in 1995.y. and these are general principal that could be applied anywhere across the public sector. And which detailed codes of conduct are drawn and all of this 7 principals deal with conflict of interest management. And these are the 7 principals: The first one is selflessness. The selflessness is about holders of public office who should act sourly interns in public interests, they should not do so in order to gain financial or other material benefits for themselves they’ve family or their friends. The second principal is integrity, where holders of public office should not placed themselves under any financial or other obligation to outside individual organization that mite seek to influence them in performance of their official duties. The third one is objectivity and I think that one speaks for it self, particularly in making public appointments or awarding contact, recommending individuals for reword or benefits. You should take that decision based on objective criteria and evidence. Fourth principal is that you should be accountable for your decisions and actions to the public. The fifth one is that you should be open for examples were there people’s state of assets should be available in public. Where leadership as sixth principal as I’ve already sad is crucial and seventh and final principal is honesty. Now those seven principals of public life we were recently been doing some further work to see have we got the language related around this principals right, dose the word like selflessness for example mean a great deal to people of UK and some of the feed back we’ve so far for example sad that we had not always got the language right. For example the wording we use to support honesty people wanted to put much higher emphases on telling the truth. Telling things us they are owning up to mistakes if mistakes are made, and demonstrating that you learned the lesson from those mistakes. So, the principal for managing conflict of interests is first of all to ensure that one is distinguished in between public interests and private interests. That one supporting mechanism and transparency so that if a member of public has got a grievance against public body and they’ve want to find out what exactly are the interests of the member of the board. Who took that decision and that they can have easily access to that information. That we should be promoting individual responsibility and personal example thru high quality leadership and we should be creating an organizational culture in tolerant of conflict of interests. And here we got 3 pillars supporting managing conflict of interests; we have got this crucial one of organization culture what we called ITOS. We have got clearly the law, you need law to deal with corruption and we have 5 laws related to corruption in UK and they need to be supported by detailed codes of conducts and codes of practice. There is one final principal that I would like to touch upon and that is proportionality. It is important that the system that one puts in place do fit the purpose for which they are designed and are not disproportional. For example our committee is recently considered the present arrangements for ethical standards for local in government. And we decided that they are disproportional because all of the complaint that came from the public due to the central body are investigated and they’ve got so many complaint they could not co-opt, there is great back log, people are very dissatisfied, and we seed that whole should be reconstructed so that the emphases is sitting out at the local level. The complaint that are trivial and concentrating on a really serious complaints about conflict of interest, corruption or what ever it mite be. So it is important that we don’t over regulate or develop systems that are disproportional to the purpose that are trying to achieve. I think we made considerable progress in UK on standards and public life but the survey that I gave some examples still show that there is considerable gap between what we as a committee mite believe is reality in the UK and what are the perception of the public is. And our task now is to try to narrow that gap between that what we believe to be the reality and the public perception and that’s job not just for committee on standards but for everybody who operates in public life.
G. Milovan Dedijer, predsednik Republičkog odbora za rešavanje o sukobu interesa, Srbija
Postupak po izveštajima o imovini i prihodima javnih funkcionera i po pritužbama
Prezentacija u ppt se može preuzeti ovde
U periodu donošenja zakona imali smo izvesne teškoće, kao i kod konstituisanja odbora, koji je ustanovljen zakonom, za sprovođenje ovog zakona. Pre njegovog donošenja nismo imali propise ili zakon koji je regulisao ovu materiju sukoba interesa, već smo imali samo jednu normu koja je sprečavala nespojivost vršenja funkcija kod ministara i lica koje postavlja ministarstvo. Usvajanjem ovog zakona stvorene su normativne i faktičke pretpostavke za borbu protiv sukoba interesa. Jedna od prvih odredaba koja je jako dobra i omogućava dobar rad je konstituisanje odbora kao nezavisnog i samostalnog organa. To nije samo deklarativna konstatacija. U daljim odredbama je sprovedena do kraja. Da bi se odbor prihvatio kao takav organ, bilo je neophodno ispunjavanje izvesnih uslova, pa se tako članovi, kojih ima devet, biraju iz redova Srpske akademije nauka, i to pet od deset predloženih. Tri člana bira opšta sednica Vrhovnog suda, a jednog člana bira Advokatska komora Republike Srbije. Druga karakteristika je kako članovima prestaje funkcija. Propisano je da odluku o prestanku funkcije donosi sam republički odbor kada se ispune određeni uslovi, a inicijativu može dati skupština ili na primer opšta sednica Vrhovnog suda, to jest organi koji ih i predlažu. Ovo je nešto što je novo kod nas i nije predviđeno čak ni za sud koji je samostalni organ. Treća karakteristika je finansijska samostalnost ovog organa. Budžetom su predviđena sredstva za rad. Takve odredbe nema nijedna zemlja u okruženju, što nas izdvaja. Naravno, imamo i neka loša rešenja u zakonu.
Delokrug našeg rada je širok. Jedan je, na primer, dostavljanje izveštaja o imovini funkcionera. Tu odbor ima dobre rezultate. Republički nivo, predsednik republike, ministri, funkcioneri Narodne banke i mnogi drugi, u potpunosti su dostavili svoje izveštaje. Pokrajinski nivo je takođe ispunio svoje obaveze. Ali bilo je lica koja nisu htela da podnesu izveštaj, pa smo morali da pokrenemo postupak protiv njih jer nisu postupili po zakonu. Posle pokretanja postupka su izvršili obavezu. Druga oblast u kojoj delujemo je nespojivost obavljanja više funkcija. Na najvišem nivou je rešen problem tako što je većina funkcionera dala otkaz u javnim preduzećima, ali na lokalnom nivou to nije bio slučaj. Pokrenuto je 88 postupaka, nakon čega je 80 % njih odmah dalo ostavke. To je pozitivno. Na primer, gradonačelnik Niša nije hteo da nam dostavi izveštaj zbog nekih problema sa prethodnom vlasti, ali se pred istek roka predomislio i podneo ga. Sve to nam je pokazalo da i moralne mere mogu biti dovoljne, a ne samo novčane, makar u ovoj oblasti. Izrekli smo 21 meru upozorenja i jednu meru razrešenja funkcije zbog neprenošenja upravljačkog prava.
U edukaciju funkcionera i upoznavanje sa zakonom nismo hteli da idemo dok nismo stvorili određenu praksu i vodič kroz zakon koji ćemo im dostavljati. Sada smo ostvarili uslove i započeli smo proces edukacije. Najveće interesovanje je pokazano za pitanje nespojivosti funkcija. U našem radu je jako važna javnost. U početku su mediji bili jako zainteresovani za naš rad, čime su nam pomogli da funkcioneri podnose izveštaje, ali je vremenom pažnja opala pošto nema afera. Sada retko prisustvuju našim sednicama. Zato mi jednom mesečno organizujemo konferencije za štampu, a pokrenuli smo i veb-sajt. Želimo da edukujemo i novinare da bi mogli da razumeju zakon, jer treba da znaju da ovom zakonu podležu i neki funkcioneri koji su izabrani i postavljeni u organe republičke, pokrajinske, gradske i opštinske vlasti, kao i za funkcije u javnim službama i preduzećima. Velika je grupa funkcionera koja je van primene ovog zakona, a to su oni koji su na čelu ustanova i organizacija čiji je osnivač republika, pokrajina, opština, kao i sudije i javni tužioci.
Jedan od naših ciljeva je i dopuna ovog zakona. Ima dosta odredaba koje treba popraviti, objasniti i izmeniti, od primanja poklona pa do onog dela koji se odnosi na imovinsku kartu, koja nije javna zbog primene načela privatnosti. Imali smo već primedbe da karte treba da budu javne, jer građani imaju pravo da vrše uvid u imovinsko stanje funkcionera. A to je cena koju političari moraju da plate.
Istakao bih da imamo odličnu saradnju sa OEBS-om, kao i sa Savetom Evrope, organizacijom Transparentnost Srbija i zemljama u okruženju. U našem radu imamo i teškoće. Jedna je nepostojanje baze podataka o broju funkcionera na lokalnom nivou. Te podatke utvrđujemo sami, što je velik i komplikovan posao. Drugi problem nam je pokretanje inicijative za izmenu zakona, ali se nadam da ćemo stići da to završimo do kraja godine i da ćemo skupštini predati primedbe u kom pravcu treba menjati zakon. Imamo problem i sa prostorom za rad.
Da pomenem i platformu i donošenje Zakona o Agenciji za borbu protiv korupcije. Novi zakon ne predviđa odbor. Ukida se. U tom slučaju bi odbor mogao da deluje u okviru reagencije ili nekako drugačije, ali će biti nemoguće da neka druga agencija obezbedi autonomnost institucije. Jer odbor ima prerogative koje nema ni sud. A ako uđemo u neku agenciju koja bi imala činovnički odnos i rad, ne bismo mogli da rešavamo problematiku sukoba interesa sa funkcionerima, ministrima, predsednicima vlade i republike. Zato će morati da se izmeni platforma bar što se tiče članova agencije. A možda će moći i da se poboljšaju organizacija i rad novim zakonom.
Prof. Josip Kregar, Pravni fakultet u Zagrebu
Tvrdnje o postojanju sukoba interesa – Moguće zloupotrebe iz političkih razloga i rešavanje sukoba u korist javnog interesa
Prezentacija u ppt se može preuzeti ovde
Pre tri godine je ovde organizovan skup o donošenju zakona koji su se ticali sprečavanja konflikta, dostupnosti informacija, finansiranju stranaka. Lepo je videti da su zakoni doneseni. Izneću vam svoj stav o njihovom učinku. Puno je ostvareno, ali ima i propusta.
Pod naslovom se kriju četiri pitanja: Da li se kod konflikta interesa radi o politici ili tehnici? Koji je politički kontekst u kojem se sprovode ove mere, koji su pravi a ostvareni ciljevi sprečavanja konflikta interesa i koja su se ograničenja pokazala najboljim?
Politika nije običan biznis i predstavlja teškoću i breme. Ona je velika obaveza. Ali oni koji traže i daju poverenje političarima obično misle drugačije. Uvek se čini da sprečavanje konflikta interesa smanjuje breme. Neke stvari koje su predmet spekulacija i skandala postaju deo ovog posla. Važnije je da politika kojom mi želimo da se bavimo nije politika u kojoj se živi od politike nego za politiku i ciljeve koje politika simbolizuje. Ako je tako, onda je sprečavanje sukoba interesa mera unošenja standarda poštenja, mera nesebičnosti u politiku. U zemljama u tranziciji politika nije lepa disciplina u kojoj se odlučuje o ciljevima, gde se mirno diskutuje i gde se odlučuje većinom. Ona je često umeće preživljavanja u nepovoljnim okolnostima i često umeće napredovanja na socijalnoj lestvici za mnoge koji druge mogućnosti nemaju. Gore od toga je što je politika u tim zemljama umeće u kojem je teško predvideti svoju sudbinu. Onaj ko se njome bavi mora da računa na mnoga iznenađenja. Zato institucijama treba mnogo više inovacija i vremena da bi zaživele i dale rezultate. Politika je, bar u ovom delu sveta, okružena nekim elementima koji sprečavaju postizanje ciljeva koje smo zacrtali. U UK je jedno od dostignuća, društveni kapital, organizaciona kultura. Kod nas toga nema. Činjenica je da korupcija predstavlja sistemski fenomen. Nije izazvana jednim uzrokom. To se najbolje vidi kada se pokušaju da primene mere njenog suzbijanja. Uspeh na jednom planu zaustavlja se jer na drugom planu nismo učinili ništa. Ako napravimo napredak kod sprečavanja sukoba interesa, a izborni model ostane nepošten, nismo učinili ništa. Ako finansiranje političkih stranaka učinimo javnim i dostupnim, a ne unapredimo odgovornost političkih odluka, opet nismo uspeli.
Ciljevi koji predstavljaju nastojanje u regionu su da se uvedu zakoni i pravila sprečavanja sukoba interesa. Postoje tri nivoa takvih ciljeva. Prvi je eksplicitni nivo, gde je cilj sprečavanje sukoba interesa, uvid u javnost prihoda i rashoda, mogućnost da vidimo materijalni položaj onoga ko dolazi i odlazi sa funkcije, da javnost može da stekne uvid u njegovo poslovanje i tako stvori sliku o njegovim interesima. Takođe, želimo da sprečimo da se u isto vreme mešaju neuporedive uloge. A konflikt interesa je baš to u svom izvornom obliku. Želja je i da se pojača odgovornost u korišćenju javnih sredstava. Postoje ciljevi koji su implicitni. Mere sprečavanja korupcije su usmerene pre svega na postizanje legitimnosti vlasti, jačanje poverenja u vlast i onih elemenata koji čine dobru vlast, kao i onih koji treba da pojačaju efikasno delovanje sistema u celini.
Na sadašnjem nivou smo postigli mnogo manje od željenog. Ciljevi koje smo imali, kao što je jačanje političke odgovornosti, sprečavanje skandala, socijalna solidarnost ili poštenje, nisu u potpunosti ostvareni ovim zakonodavstvom. U čemu je problem? Hrvatska je bila prva u regionu koja je startovala sa Zakonom o sprečavanju sukoba interesa. Rezultata nije bilo jer je bila područje obračuna političkih stranaka. Za tri godine smo promenili tri sastava Odbora za sprečavanje konflikta, s tim da je prvi radio u nepotpunom sastavu pa nije imao poverenje manjine parlamenta niti većine stanovništva. Kada se to promenilo, poverenje je bilo teško povratiti. Političke stranke su sprečavanje sukoba interesa shvatile kao polje međusobnog obračuna. To se videlo po tome što su najatraktivniji i rešeni slučajevi obično bili oni koji su se ticali manje važnih političara iz opozicije. U Hrvatskoj je to bio slučaj, a u Crnoj Gori je sada najosetljivija stvar ostvarenje proširene političke moći. Jer ovde pričamo o politici u celini, a ne samo o sprečavanju sukoba interesa. Zabrana imenovanja političara u upravne odbore nije pitanje plata i nadoknada, već odnosa moći političkih snaga. Najinteresantniji slučaj je bio u Sloveniji. Telo koje je počelo da radi efikasno, zahtevajući izveštaje o sredstvima i imovini političara, ukinuto je zakonskom odredbom jer je zahtevalo sankcionisanje onih koji izveštaj nisu podneli. Ukinuto je uprkos javnom mnjenju, mnjenju međunarodnih organizacija i Veća Evrope.
Takođe, imamo i problem zakasnelog početka delovanja ovakvih tela. Kada smo doneli zakonik, prvi način opstrukcije delovanja zakona je bio sukob oko imenovanja odbornika, a nakon toga i drugi načini opstrukcije. Na primer, nedonošenje ili donošenje sasvim neodgovarajućih podzakonskih akata, nedovoljno finansiranje ili nemanje poslovnog prostora za rad takvog tela. Činjenica je da je selekcija političara koji su delovali u takvom telu bila izuzetno negativna. Bili su imenovani samo političari najnižeg ranga, bez ličnog profila i javnog uticaja. Bar je u Hrvatskoj takvo iskustvo.
A zašto su postignuti uspesi? Mislim da je to zbog izuzetno jakog javnog pritiska. Javnost je po definiciji uvek na suprotnoj strani od onih koji obavljaju političke dužnosti. To je često nepravedno i teško, ali je deo industrije skandala kakva pokreće moderne tabloide. Reč je o nečemu što nije prolazni fenomen, već na to treba računati i videti dobre strane toga. S druge strane je pitanje javne podrške takvom telu. Istraživanje javnog mnjenja kaže da tu nema problema, ali u stvarnosti ga ima. Sastoji se u tome što javnost traži više od onoga što je tehnički izvodljivo i politički moguće. Javnost nije zadovoljna nijednom merom i uvek traži više. I to bolje prikazuje ukupnost problema političkog sistema nego specifičnog pitanja konflikta interesa. Konflikt interesa je u velikoj meri delovao kao izvrsno sredstvo u skretanju pažnje sa glavnih političkih pitanja. I gde smo danas? Pre svega smo kao Baron Minhauzen u onom delu priče kada se vukući za kosu izvukao iz blata. Radi se o tome da verujemo da će politička klasa sama sebe menjati. A znamo da se u politici ne radi o ciljevima koliko o interesima. Zato to nije moguće. Jaki saveznici kao što je mnjenje, zrela politička situacija i očekivanja da će politički sistem biti efikasan su velika pomoć.
Politički rizici su prisutni. Činjenica je da se odbori i tela za sprečavanje konflikta interesa mogu pretvoriti u male parlamente u kojem će političke stranke imati svoje pione koji će se boriti za sopstvene interese. A to je veoma loše i velika smetnja koja može onemogućiti delovanje takvih tela. U Hrvatskoj je to dokazano u punoj meri, dok je u Srbiji nešto manje, a u Makedoniji najmanje. Mnogi tvrde da su ovakvi postupci postupci velikog političkog rizika i da se radi o merama koje donose skroman uspeh, a traže velike napore. Ali, rizik je sastavni deo života, naročito političkog, i čini njegovu suštinu. Preuzimanje rizika za mere za koje nisu sasvim zreli psihološki, kulturni i drugi preduslovi je sasvim potrebno. A kako uspeti? Jednostavno. Treba raditi više.
G. Nemanja Nenadić, Transparentnost Srbija
Zakon o sprečavanju sukoba interesa u Srbiji – Ključne dileme zakonskih rešenja i prakse
Prezentacija u ppt se može preuzeti ovde
Podsetiću vas na neke dileme koje su ostale nerešene i pored ostvarenog napretka. U poslednjih nekoliko godina smo imali duge pripreme, brzo usvajanje i sporu primenu zakona. Ljudi su nakon političkih promena 2000. godine slabo razumeli šta znači sukob interesa, ali se situacija znatno poboljšala. Zakon o sukobu interesa je usvojen kao predizborno obećanje. Imali smo poteškoća u konstituisanju odbora. Funkcioneri su bili slabo pripremljeni za primenu zakona, naročito na nivou lokalne samouprave, što je kasnije dovelo do neispunjavanja zakonskih obaveza. Veliki nedostatak je i to što se ne zna tačan broj ljudi na koje se zakon odnosi. Prema zakonu se ne postupa metodom enumeracije niti su pobrojane sve funkcije na koje se odnosi, već se kaže da se odnosi na izabrana, postavljena, imenovana lica u organima republičke, pokrajinske vlasti, lokalne samouprave, javnih preduzeća itd. Propisi su bili nedovoljni i neujednačeni, pa i sada imamo manjkavosti i oblasti koje su ostale nepokrivene. Zato imamo zadatak da se taj zakonski okvir upotpuni. Zakon bi trebalo da doprinese izgradnji sistema moralnih vrednosti i odgovorne vlasti u Srbiji. S obzirom na to da smo tek na početku njegove primene, ne vide se veliki efekti. Funkcioneri su oni kojima trebaju saveti i na neki način zaštita od optužbi koje se ne mogu proveriti. Uloga medija jeste pozitivna, ali u zemljama kao što je naša teško je odbraniti se od nekih optužbi i misija odbora je upravo da predstavlja telo u kojem će se prelamati svi slučajevi kada se sumnja da je zakon prekršen. Funkcioneri koji su poštovali zakonska i moralna pravila mogli bi da kroz postupak pred odborima dobiju satisfakciju i uverenje da nisu prekršili norme. Imamo i paradoks. Ovim zakonom je sa jedne strane obuhvaćeno premalo funkcionera, čime su izostavljeni sudska vlast, javna tužilaštva, imenovana lica u javnim ustanovama, a sa druge strane je obuhvaćeno previše funkcionera da bi mogla da se izvrši bilo kakva delotvorna kontrola poštovanja njihovih obaveza. Hrvatska je imala bolji pristup sa manjim brojem obuhvaćenih funkcionera i boljom kontrolom.
Imamo i dilemu da li bi status funkcionera, tj. lica koja podležu ograničenjima i obavezama iz jednog ovakvog zakona trebalo da se odnosi samo na one koji imaju primanja iz budžeta ili i na one koji imaju moć uticaja na kreiranje odluka, ali se finansiraju na neki drugi način. Zakon se ne odnosi, što je propust, na funkcionere državne zajednice. Njih nema mnogo brojčano, ali su velika sredstva koja se iz budžeta izdvajaju za njih, a nemamo delotvornih sredstava za zaštitu javnih interesa. Postoje određena pravila u zakonima državne zajednice o nespojivosti funkcija, ali ne postoji kontrolni mehanizam.
U našoj javnosti, pa i zakonu, postoje lutanja u konceptu sukoba interesa. Pitanje je šta je sukob interesa uopšte. Da li to najpre podseća na svršeno delo zloupotrebe službenog položaja ili je samo prilika da do zloupotrebe dođe? Zakonodavac je u jednom od uvodnih članova upravo na taj način definisao sukobe interesa, ali kasnije u nekim odredbama imamo situaciju da se sukob interesa posmatra kao svršeno delo. Javnost i mnogi građani razumeju sukob kao zloupotrebu, a ne priliku da do zloupotrebe dođe i u kojoj treba razrešiti sukob na način koji će voditi zaštiti javnog interesa. Još pre par godina, kada je tek počelo da se priča o ovoj temi, povezana je sa nezakonitim bogaćenjem iz bilo kog perioda vlasti, pa su se javila neopravdana očekivanja da ovaj zakon može da reši taj problem. Takođe, ostaje nejasno da li odbor treba da samoinicijativno proverava podatke koje su funkcioneri dostavili ili to treba da se radi samo kod postupka po prijavi da je došlo do kršenja zakona. U samim zakonskim odredbama postoje problemi. Nije dobro regulisano pitanje obavljanja više javnih funkcija. Tako imamo situaciju da neko može biti funkcioner na lokalnom nivou, npr. predsednik opštine, i funkcioner na republičkom nivou, recimo poslanik. Tu ne mora da postoji zloupotreba položaja, već je reč o stavu da je nemoguće da funkcioner bude na dva mesta odjednom i efikasno obavlja obe funkcije. Problematično je i ograničenje iz zakona o obavezi prenošenja upravljačkih prava u privrednim subjektima, i to na lica koja nisu povezana sa funkcionerom. Problem je što ne postoje specijalizovane institucije kojima bi se taj prenos izvršio. U nekim zemljama to rade advokatske kancelarije ili banke kojima se poverava upravljačko pravo dok je funkcioner na vlasti. Kada budemo striktnije primenjivali zakon, doći će u pitanje da li su ovu obavezu ispunili svi funkcioneri. Tu se javlja i pitanje pravne prirode, da li se može prenositi samo upravljačko pravo ili i vlasništvo. Onda dolazimo i do pitanja da li na ovaj način možemo stvoriti klasu profesionalnih političara. Da li želimo ljude koji će stalno biti u politici ili one koji će se nakon završene funkcije vraćati svojim prvobitnim profesijama?
Tajnost i javnost podataka je već načeta tema. Problem usled nemogućnosti javnosti da ostvari uvid u podatke može imati loše posledice. Pre svega što tako ne rešavamo problem spekulacije kao npr. da li je funkcioner nešto prijavio ili ne. Onda se problem rešava u postupku pred odborom. Postoji bojazan da, sa jedne strane, kršenje zakona neće biti prijavljeno zato što se neće znati da li je funkcioner ispunio svoju obavezu, a sa druge strane, može doći do narušavanja tajnosti podataka, čime bi mogao biti izložen opasnosti. Uticaj moralno-političkih sankcija ne treba potcenjivati. Po nekim istraživanjima javnog mnjenja, veliki broj ljudi ne bi glasao za političara koji nije prijavio svoju imovinu. Mere zakona mogu biti od koristi i ako je političar zaštićen imunitetom a izvršio je krivično delo i prekršio norme iz ovog zakona. Tada će biti izložen na stubu srama, odnosno objaviće se u „Službenom glasniku“ da je prekršio zakon.
G. Slobodan Leković, predsednik Komisije za utvrđivanje konflikta interesa, Crna Gora
Javnost i tačnost podataka iz izveštaja javnih funkcionera
Prezentacija u ppt se može preuzeti ovde
Fokusiraću se na izveštaj o prihodima i imovini, odnosno na javnost tih podataka. Kada su u pitanju normativna akta, skupština je donela Zakon o konfliktu interesa prošle godine. Nakon toga je formirana komisija, koja je u roku od 90 dana formirala svoja pravila, poslovnik o radu, a ove godine je promenjen i zakon u onom delu gde Ustavni sud kaže da članovi vlade, ministri, sudije Ustavnog suda i tužioci ne mogu da budu ni na jednoj od ovih funkcija.
Komisija je objavila obrasce za izveštaj o prihodima i imovini, za evidenciju izveštaja o imovnom stanju javnih funkcionera, prijavu o poklonima, a urađena je i baza podataka uz pomoć nevladine organizacije CEMI – Centar za monitoring. Baza je objavljena na Internet stranici. Startovali smo u otežanim okolnostima jer našim zakonom nije predviđeno da se komisiji obezbede finansijska sredstva, prostor za rad, materijalno-tehnička sredstva i kadrovi, pa je u prvo vreme komisija radila samo na organizaciji tehničkih pitanja. Mnogi su se pitali da li je dovoljno što podatke objavljujemo samo na Internetu s obzirom na broj korisnika ovih usluga. Mi smo tom prilikom koristili istraživanja Aplikativnog centra za istraživanja i analize koje kažu da 42 % domaćinstava ima računar, a od tog broja njih 65 % ima Internet. Tako je prvi put javno objavljeno imovinsko stanje javnih funkcionera. Jer javnost nam je saveznik. I ne objavljujemo samo te podatke već i sve odluke, mišljenja i spisak svih funkcionera na republičkom i na lokalnom nivou, kao i listu onih koji rade suprotno Zakonu o sukobu interesa. To nam je i provera, tim pre što je skoro donet Zakon o slobodnom pristupu informacijama, pa nas i zakon obavezuje na to.
Koje su obaveze javnih funkcionera po ovom pitanju? Da podnesu izveštaj o imovinskom stanju kada stupe na funkciju, da potom jednom godišnje dostavljaju novi izveštaj, da prijave promenu imovine veću od 2 000 EUR, kao i kada im prestane funkcija kako bismo imali kontrolu. U obavezi su i da prijave svaki poklon vrednosti veće od 50 EUR, kada on postaje državna imovina. Takođe su u obavezi da prijave obavljanje drugih poslova. Prethodno za to moraju da dobiju saglasnost svog organa, kao i komisije. Prava upravljanja se moraju preneti na lice koje nije u vezi sa funkcionerom, dok vlasnička prava ostaju. Predviđeno je i da nema članstva u upravnim odborima za sudije, ministre, članove vlade, a ostali funkcioneri mogu biti u jednom upravnom odboru, ali samo onom gde je država ili lokalna samouprava vlasnik. Kad su u pitanju sankcije, one nisu krivične već političke prirode. Možemo tako predložiti nadležnom organu da funkcionera razreši javne funkcije, da prijavimo slučaj nadležnom tužiocu, a ako ne prijavi imovinu odnosno ako je stekne nelegalno, onda i državnom tužiocu Crne Gore i sve to medijski oglasimo. Nakon svake sednice komisije, od uspostavljanja baze podataka redovno objavljujemo imena onih funkcionera koji krše zakon, ili nisu dostavili obrazac o imovinskom stanju, ili nisu preneli upravljačka prava na neko treće lice.
U Crnoj Gori ima 1 677 javnih funkcionera, od kojih je 42 % na republičkom nivou, a 58 % opštinskih, zbog velikog broja odbornika, gde imamo i najviše problema. Sa republičkog nivoa su skoro svi predali izveštaje, dok su odbornici to uradili u jako malom broju. Sankcija je javno objavljivanje onih koji nisu ispunili svoje obaveze, ali to izgleda nema efekta. Od 1 350 dostavljenih izveštaja obrađeno ih je 1 181 i dve trećine je neispravno. Upućen je zahtev za ispravku, ali povratnih informacija nema. Najviše ima onih gde nije navedeno koji izveštaj podnose – prilikom stupanja na funkciju, godišnji ili o promeni imovinskog stanja. 49 % nije upisalo svoj jedinstveni matični broj građana ili članova porodice, pa te izveštaje ne možemo uneti u bazu podataka. Ima i onih koji nisu upisali funkciju koju obavljaju ili od kog datuma, kao i onih koji se nisu potpisali, gde prednjače sudije. Zbog toga će dobiti javne kritike. Na osnovu podataka, doneli smo pet upozorenja zbog članstva u više upravnih odbora, pa je troje odmah reagovalo. Dva upozorenja su bila zbog članstva u odborima gde vlasnik nije država. Trinaest upozorenja je upućeno jer nisu preneta upravljačka prava na drugo lice. Dvanaest zahteva je podneseno za razrešenje 85 javnih funkcionera u 11 opština, od čega je samo jedno lice razrešeno dužnosti, dok su ostali reagovali na zahteve.
Zašto je važna javnost i transparentnost? U pravilima stoji da pred komisijom postupak može da pokrene javni funkcioner, državni organ ili organ lokalne samouprave, članovi komisije ili pravna i fizička lica. Očekujemo od nevladinih organizacija da dobijemo široku lepezu primedaba o onome što su funkcioneri dostavili u svojim imovinskim kartama. Oni će se organizovati i raditi na prikupljanju anonimnih prijava, obradiće ih u duhu pravila i dostaviti nama. Tada ćemo započeti pravi posao. Tu vidimo značaj i ulogu transparentnosti i javnosti podataka, jer ima mnogo skeptika i sumnjaju da funkcioneri ne podnose prave podatke. Onda će komisija moći da kaže da je podneti izveštaj potpisan pod punom moralnom, materijalnom i krivičnom odgovornošću. Javnost je naš saveznik i očekujemo njene reakcije, kao i da će komisija dati prave rezultate u radu.
U proceduri je i novi, rigorozniji zakon, po kom će funkcioneri imati zabranu da se u naredne četiri godine kandiduju za javnu funkciju, zabranu primanja plate dok ne podnesu imovinsku kartu, zabranu obavljanja dve javne funkcije. Od ove zabrane su izuzeti odbornici na opštinskom nivou jer njihov rad nije profesionalan i ne primaju platu za njega. Takođe, proširiće se spisak javnih funkcionera jer sadašnjim zakonom nisu obuhvaćeni mnogi, kao npr. generalni sekretari i njihovi zamenici, Savet za privatizaciju, direktori fondova i slično. Očekujemo da će zakon ustrojiti kaznene odredbe, pa će biti i više respekta i prema samoj komisiji.
Gđa Lidija Korać, predstavnik Republičke izborne komisije BiH
Postupanje sa velikim brojem izveštaja javnih funkcionera
U BiH su zakoni o sprečavanju sukoba interesa, finansiranju stranaka i slobodi pristupa informacijama doneti još 2000. godine. Možda se čini da su zato naši političari i parlamentarci i nosioci zakona odgovorniji, ali nije tako. Mi te zakone imamo zahvaljujući institutu visokog predstavnika. Parlament ih je usvojio na njegov predlog. Bez amandmana. BiH je često primer o postojanju zakona i postignut je napredak naročito u primeni zakona o sukobu interesa i finansiranju političkih partija. Zakonska rešenja se mogu videti na veb-stranici. Zato ću govoriti o slabostima i nedostacima i u kom pravcu treba delovati da bi se došlo do krajnjeg cilja, a to je stvaranje odgovornije vlasti koja će raditi u interesu naroda. Iskristalizovalo se da su neka rešenja u pojedinim delovima vrlo neprecizna i nejasna i nisu prihvatljiva za naše pravne standarde. Možda samo nismo navikli na takva rešenja, pa ih teško tumačimo i primenjujemo. Prihvatili smo anglosaksonsko pravo i napuštamo kontinentalno evropsko, što dodatno otežava situaciju.
U startu smo uradili edukaciju preko 1 000 zvaničnika, što je dalo rezultate. Nakon toga smo radili TV i radio kontakt-emisije, gde smo uključivali građane i javne zvaničnike, radili smo bilborde i spotove kako bismo animirali građane da aktivno učestvuju u procesu implementacije ovog zakona. Priručnici i brošure su se pokazali kao korisno sredstvo.
Sankcije su u nekim zemljama moralne prirode. One obično ne deluju na zvaničnike, jer onaj ko ima savesti i visoke moralne principe i poštuje određene principe u vršenju javne dužnosti neće sebe dovesti u situaciju da bude u sukobu interesa. Mi zato imamo u zakonu vrlo restriktivne sankcije. Jedna od njih je četvorogodišnja zabrana kandidovanja na funkciju od dana učinjenog prekršaja, kao i zabranu rada u državnim službama. Tako se prekršioci automatski eliminišu iz politike. Imamo i novčane kazne do 5 000 EUR. Bitna stvar je da imamo isti pristup za sve zvaničnike bez obzira na to da li su članovi Predsedništva BiH ili članovi lokalne samouprave. Stekli smo poverenje javnosti, što nam daje širi krug delovanja, kao i poverenje političkih subjekata, parlamenta i veća ministara. To je dovelo i do povećanja sredstava za rad institucija. Mi smo u odnosu na druge imali prednost, jer je pre ovog zakona postojala izborna komisija sa svim kadrovskim i materijalnim resursima.
Prvi slučaj kršenja zakona koji je vodila izborna komisija je bio čist upravni postupak. Zastupnica u Parlamentu Federacije BiH je imala čist sukob interesa po više osnova, i lični sukob i sukob interesa njenog bračnog druga. Ona je nudila u postupku da se razvede od svog muža samo da joj se ne izrekne sankcija zabrane kandidovanja na izborima. Sve vreme mog rada u državnim institucijama pitala sam se zašto ljudi žele da budu ministri, da se bave politikom kada nemaju velike plate, a odgovornost, stres i pritisak javnosti su ogromni. Zbog ovog slučaja sam shvatila. Moć u političkoj funkciji je ogromna. Mnogima je cilj finansijska korist, kao i pojavljivanje u javnosti i medijima. Gospođi o kojoj je reč smo izrekli zabranu kandidovanja na izborima, što je podstaklo mnoge druge funkcionere, njih više od 300, da podnesu ostavke. Kod nas je tako ovaj vid sankcija dao učinak. Da se ostalo u rangu moralnih sankcija, efekta ne bi bilo. Jer javnost godinama kritikuje ponašanje, a još uvek se ne uvodi etika ponašanja u obavljanju javnih funkcija. Vremenom će se, ponašanjem javnih funkcionera u duhu svih opšteprihvaćenih standarda i principa koje uspostavlja ovaj zakon, sankcije same eliminisati. Mnoge zapadne demokratije nemaju ovakav zakon, jer pravila ponašanja neke stvari ne dozvoljavaju i ne postavlja se pitanje zašto ja ili moja supruga, na primer, ne možemo biti u upravnom odboru. Naša težnja je da u sledećem izbornom ciklusu pokušamo da kreiramo te standarde, kao i svest izabranih zvaničnika da ne postavljaju ta pitanja nego da prihvate pravilo da su zakonodavna i izvršna vlast nespojive.
U BiH imovinski kartoni postoje od 1996. godine i posledica su izbornog zakonodavstva. Nema dileme da im je svrha da bi bili izneti u javnost. Zato javni zvaničnici moraju biti svesni da su izloženi javnosti, kao i njenoj kritici i pohvalama. A birači će i na osnovu uvida u kartone davati ili ne glasove na izborima. U celom poslu treba da se sačuva dignitet funkcije koja je veoma malo prisutna u životu BiH. Želimo da menjamo percepciju javnosti da su svi političari korumpirani i da svi zloupotrebljavaju funkcije. Jer statistika pokazuje da postoji vrlo visok stepen odgovornosti javnih zvaničnika prema obavljanju te funkcije, ali i da treba nastaviti i preduzeti sve mere da ta odgovornost postane deo svakodnevnice.
Diskusija:
G. Lončar: Na Balkanu sve zemlje prolaze kroz slične tranzicione procese. Konačno je započeta borba protiv sukoba interesa i u Srbiji. Do okončanja će proći još puno vremena. Zakon nam nije savršen. Kada bi skupština sada, nakon dve godine rada, usvajala zakon, ne bi ga usvojila. Kakva je situacija bila tada? Ja sam morao da pred skupštinom branim nekoliko važnih sistemskih zakona iz oblasti državne uprave i lokalne samouprave i jedan akt ustavnopravne prirode kao što je izmena Ustavne povelje državne zajednice Srbija i Crna Gora. Sadašnji vladin predlog je bitno drugačiji od važećeg teksta zakona i pitanje je da li na osnovu toga uživa skupštinsku većinu. Vlada je ima od prvog dana, ali se ne zna da li će naći snage i kredibiliteta da se zakon promeni.
Jedan od većih problema je nenavođenje svih funkcionera na koje se zakon odnosi, a bitno je jer bi Odboru za sprečavanje sukoba interesa olakšalo praćenje na lokalnom nivou. Jer mi imamo 162 opštine, što nije malo. Pa zašto onda nisu navedeni svi funkcioneri? Zato što je to bilo pravno nemoguće. Metoda u navođenju, tzv. enumeracija, ima dobru stranu jer ne ostavlja ništa van sumnje. Loša strana je nemogućnost primene kod čestih promena. A domen lokalne samouprave je da slobodno odlučuje o broju javnih preduzeća, da ih osniva, pa postoje razlike od opštine do opštine. I to je nešto što se bitno menja od danas do sutra. Kao i primena metode enumeracije. Drugi i verovatno jedini mogući metod je uzimanje kriterijuma za način dolaska na funkciju bez obzira na to koji je organ u pitanju. Sva ona lica koja su izabrana i postavljena na funkciju potpadaju pod odredbe ovog zakona. Dalje, zakon je pretrpeo velike amandmanske promene od strane poslanika, i vladinih i opozicionih. Ja sam kao predstavnik vlade bio u vrlo neprijatnoj situaciji da donesem neprijatnu političku odluku da li prihvatiti ili ne sve amandmane. Reći ću koje su institucije menjane na skupštini. Zadiru u samu suštinu zakona. Neke odredbe zakona na koje je danas bilo prigovora su promenjene tim amandmanima. U početku je bilo politički celishodnije da se konačno usvoji zakon, ne samo da ispunimo politički dato obećanje već da Srbiju uvedemo u red demokratskih zemalja. Sami narodni poslanici su izmenili svoj položaj kada je u pitanju sukob interesa. Jedna je pozicija postavljenih lica od strane vlade i izabranih ministara kao članova, a druga je pozicija narodnih poslanika. Poslanici mogu da budu u upravnim odborima, a članovi vlade ne. Kada je u pitanju obaveza da se prenesu upravljačka prava, poslanici su od te obaveze sebe izuzeli. Nemaju obavezu da prenesu prava u onim preduzećima gde država nije većinski vlasnik Pošto je proces privatizacije zahvatio veliki broj preduzeća, uskoro neće morati uopšte da prenose upravljačka prava. Bitno je promenjen i koncept sprovođenja ovog zakona. Kako se on poštuje? Postoje tri teritorijalna nivoa kod nas: centralni – republički, pokrajinski i lokalni. Bilo je predviđeno da za svaki nivo postoji nadležni organ koji bi imao tri člana. Međutim, u skupštini je pokrenuta rasprava koliko to košta. A mi smo zbog davanja značaja funkciji člana odbora i zaštite njegove nezavisnosti predvideli za naše prilike pristojna primanja. I to su, kad se sabere, bili ogromni iznosi. Pritisak je bio ogroman, pa je ostao samo jedan odbor, zbog čega imamo problema, a odbor previše posla. U predlogu vlade bitno su izmenjena primanja članova republičkog odbora. Nisu ni velika ni mala, mada bi trebalo da budu veća od primanja samih članova vlade. Narodni poslanici su promenili i krug povezanih lica, pogotovo onih na koje se odnosi obaveza funkcionera da prijave imovinu. Tu su otvorene mogućnosti za određene zloupotrebe. Recimo, moram da popišem imovinu svojih roditelja, ali ženinih ne. To su neki od problema sa kojima se suočavamo.
Što se tiče prigovora da bi Zakonom o sprečavanju sukoba interesa i funkcioneri državne zajednice SCG morali da budu obavezani, u Srbiji nismo rešili pravno pitanje. Jer, radi se o potpuno drugom nivou u hijerarhiji pravnih akata i ne može akt niže pravne snage da propiše obaveze na nivou državne zajednice. Pretpostavili smo da će kada se, shodno Ustavnoj povelji, bude donosio Zakon o državnoj zajednici SCG, biti neposrednih izbora. Ali pošto su poslanici izabrani posredno, mogli bismo da ih republičkim propisom obavežemo na zakone koji se tiču republičkog nivoa.
Ali, bez obzira na probleme političke prirode prilikom usvajanja zakona, mi smo zadovoljni što imamo zakon i što se on primenjuje.
Gđa Barać: U Srbiji se dešava paradoks. Sa jedne strane, donošenje ovih zakona je vrlo važna stvar, ali nas, sa druge strane, dovode u neke dileme. Govorili smo o finansiranju političkih stranaka. Pre ovog zakona trebalo je doneti Zakon o političkim organizacijama. Jer, sada sa jedne strane imamo situaciju da se nameću obaveze u budžetu za finansiranje stranaka, a radi se o državi koja nema novca ni za zdravstvo, školstvo i sl., a sa druge strane, građani kroz budžet finansiraju stranke, a nemaju uvid u finansijsko stanje budžeta. Zato transparentnost nije bolja u odnosu na vreme pre ovog zakona. Takve stvari obično saznajemo posredno, tek nakon izbijanja afera. Zakon o sukobu interesa je zaista promenjen i ne znam da li je materija zakona takva, ali dešava se da što se više regulišu sve delatnosti koje treba da smanje korupciju, utoliko imamo situaciju gde se očigledna nezakonita ponašanja ne smatraju nezakonitim. Na primer, jedan ministar je koalicionim dogovorom postao ministar tri ministarstva. I imamo situaciju da se sve funkcije podele po vertikali partijskim drugovima, pa su sve državne delatnosti partijski pocepane. Taj ministar je tako svoje rođake i saradnike stavio na sve funkcije u ministarstva, a na mesto predsednika upravnog odbora jednog od najvećih i najvažnijih javnih preduzeća dekana fakulteta koji i inače finansira država. Onda je pred tim dekanom i dvojicom profesora, partijskih kolega, magistrirao iako postoje indicije da nikada nije ni diplomirao. Njegov brat od tetke je zaposlen u ministarstvu kojim on rukovodi, a rođeni brat je predsednik skupštine jedne opštine. Ostali rođaci su raspoređeni na druge funkcije u lokalnoj samoupravi, a preostala mesta su popunjena partijskim drugovima. Znači, što više regulišemo stvari zloupotrebe su veće a da ne potpadaju ni pod jedan zakon. Tako se desilo da smo, kada se od državnih sredstava napravila privatna banka, dobili uveravanja da nijedan zakon nije prekršen.
Zbog toga je u zemlji kao što je naša, gde se institucije teško stvaraju i vrlo su zavisne, važno donositi dobre zakone. Jer kada nema zakona, trpi se veliki pritisak da se on donese. A ako se donese loš zakon, njegova primena troši velika sredstva iz budžeta, a efekata nema. Dobro je da imamo zakon, ali se mora biti realan u proceni da li on deluje protiv korupcije zato što je ulaganje u borbu protiv korupcije investicija, a ne trošak. Samo, zbog grešaka koje su se kod nas pojavile, građani gube poverenje. A to je veliki trošak. I zbog toga treba raditi na stvaranju institucija i podizanju kriterijuma.
G. Dedijer: Dugo godina primenjujem zakon i imam viđenje kako to treba da se radi. Kada počnete primenu zakona, ne možete za kratko vreme da kažete da je on loš. Kod nas se primenjuje tek 10 meseci. Zakon zahteva duži vremenski period primene da bi se pokazalo šta valja, a šta ne. Da li zakon nudi dobra rešenja ne zavisi od njega samog već i od onih koji ga primenjuju. Jedno bez drugog ne ide i nema rezultata. Kadar je od velike važnosti i zato je rano govoriti da li je naš antikorupcijski zakon loš. Naš odbor je u startu video da neka rešenja nisu dobra. Ali zbog jedne stvari se ne ide na zamenu zakona koji je tek startovao. Vremenom se jasno uočavaju nedostaci, pa ćemo nakon godine dana njegove primene tražiti izmene i dopune. Čuo sam i kritike sa kojima se ne slažem. Ne mislim da nam je zakon dobar, ali neke kritike nisu primerene, na primer: metoda enumeracije nije moguća na lokalnom nivou. Pogledajte lokalnu samoupravu kako je odredila funkcionere. Tu ne vredi enumeracija već pravni stav. Odbor je tako i uradio, pa se vezao za ustav i odredio veći broj funkcionera. Smatram da je sada, pošto nemamo iskustva, vreme da se pristupi ozbiljnoj raspravi, da se iznesu predlozi i stavovi u kom pravcu treba menjati zakon. Brza ocena je loša. Jer u zemljama sa dugom tradicijom primene prava zakoni se retko menjaju. Kod nas je nužno usvajanje velikog broja zakona, ali će biti problema u izmeni i dopuni. No, mi smo u tranziciji i zahtevamo takav pristup. Čula se i primedba da sukob interesa nije dobro formulisan. Mislim da jeste, jer je isto tako formulisan i u Francuskoj. Samo treba ući u problem pošto je zakon složen za primenu. Ne treba ga mnogo decentralizovati. Najpre zbog pritisaka koji će se u manjoj sredini vršiti na ljude, a republički odbor nije dovoljan, već ga treba spustiti na nivo gradova i tu ustanoviti kontrolu, a da republički odbor vodi računa samo o funkcionerima republike i pokrajine. Takođe, ne treba se spuštati na nivo opštine. Kada su u pitanju funkcioneri državne zajednice, skoro polovina ih je u našem registru, ali ne po tom osnovu, već zato što se nalaze u raznim javnim odborima, zbog čega su dužni da nam dostave izveštaj o imovini. A to bi takođe trebalo regulisati zakonom.
G. Nenadić: Treba da se napravi okrugli sto u vezi sa regulisanjem konflikta interesa, i to ne samo vezano za ovaj zakon nego i šire, kao i vezano za norme koje se nalaze u novom službenom zakonodavstvu i o tome šta još treba da se učini da bi se ova materija u potpunosti regulisala. U vezi sa enumeracijom, nije pitanje da li treba da je ima ili ne, već je problem u tome što ni posle godinu i po dana od usvajanja zakona ne znamo tačan broj funkcionera na koje se zakon odnosi. A trebalo bi, ne samo zbog toga da bi se ustanovilo da li funkcioneri krše zakon ili ne već da bi se mogla proceniti sredstva za sprovođenje zakona, kao i koliko ljudi treba da bude uključeno u kontrolu. Što se tiče nesklada, on postoji u dve tačke ovog zakona, i to između definicije koja je data u članu 2. i opisa delatnosti funkcionera u članu 6.
Gđa Korać: Uvek se navode negativne strane zakona. Ali šta bi bilo da zakona nema? Bolje je zato imati zakonska rešenja koje praksa menja nego ih nemati uopšte. I treba isticati primere primene ovog zakona. Jer niko nije znao šta je sukob interesa i sada učimo. Treba istaći dobre strane. Dobri primeri se često ne vide u javnosti. Mediji uvek pišu o aferama i negativnim primerima. Šta je zadatak institucija koje implementiraju Zakon o sprečavanju sukoba interesa? Ne samo da sukob otklone već i da afirmišu funkcije kojima se određeni ljudi bave. Da, na primer, funkcija ministra bude poštovana. Kod nas je to apriori funkcija kojom se ljudi bave da bi zaradili velike pare, da pokradu, da sklope unosne ugovore i poslove. A ja znam ministre koji vrlo savesno i odgovorno rade svoj posao i nisu u sukobu interesa. Takve primere treba navoditi. Kratko je bilo vreme za implementaciju ovih zakona, a već su dali rezultate. Najveći uspeh je što građani najzad znaju da nešto nije dozvoljeno. To pre nisu znali.
Gđa Barać: Tema nam je borba protiv korupcije i zato moramo govoriti o njoj. Funkcije promovišu najviše ne institucije nego oni koji tu funkciju obavljaju. U Srbiji ima puno ministara o kojima nije ništa loše rečeno jer dobro rade svoj posao. Ali ima i onih drugih. Zato mislim, da bi se problem rešio, treba ga jasno videti. Jer je korupcija kod nas u korelaciji sa siromaštvom, nedostatkom direktnih investicija i nezaposlenošću i od velike važnosti je da se to rešava. I da se govori o onima koji krše zakon jer upravo oni negativno promovišu funkciju koju obavljaju. Pravilo je da se posao obavlja časno i pošteno. A pravilo ne mora da se ističe. Prosto treba izneti na videlo neke karakteristične stvari.
II dan
Treća sesija: Sprečavanje korupcije i promocija integriteta u javnim nabavkama
Moderator
Mrs. Mila Konikovic, Legal Adviser on Economic Transparency, Rule of Law and Human Rights Department, OSCE Mission to Serbia and Montenegro
3 years ago after the announcement of public procurement law corruption is still flourishing in the public procurement processes in Serbia. You may have just have a look at the corruption perception index that is yearly released by Transparency International to see that the Serbia is poorly ranked and this index is based of perception of businesses, and even in comparative terms, when compared to its neighbors Serbia has quite pore results as regard corruption in public procurement. Actually corruption in public procurement is a symptom of other problems that are more structural. First the absence of effective regulations on conflict of interests, secondly, the domination of political parties over public institutions and public companies, third, the absence of control of political parties finance and public tender as we know are a manner for parties to acquire money. And lastly and a more general problem in Serbia is absence of democratic control over elected officials and their lack of accountability. I would also like to say that 3 years after the announcement of public procurement law there is still in Serbia the rule of silence. First, silence of businesses. That prevents them from participating to tenders even if there has been increase in average number of companies participating in each tender; there is still this self restriction because businessmen’s don’t believe it is worth to participate in tenders. But even when they are not awarded the tender they very often don’t complain, they keep silent in order, to preserve they chances for the future, but also because they don’t believe in the system of control of tenders and of they complains being successful. This role of silence is sometimes broken, but it is not broken to announce irregularities in the system but to attack public procurement institutions when they do their work. And this attack includes disinformation and threat to institutions that deal with public procurement and their heads. Any how we believe that public procurement law is a good law that has instituted clear procedures and promotes high level standards. Our mission in 2002.y. when law was enacted was warmly welcomed. And we of course welcome in particular the public procurement office action without which the law would have reminded the death letter on paper. Even far from being perfect, we believe that this law has had positive effects toward increasing transparency in tendering procedures, increasing competition and enabling budgetary savings. So, we will continue to support the work of public procurement office and the commission for protection of rights in our next year programs with further capacity building, project, and training projects just like in last 3 years. And I will finish with this, in a agreement with public procurement institutions, we would like our common work to focus on 3 areas, where we believe that public procurement regulations lack implementation. First as regards the rights of bidders, this is one of major short comings in implementation of the law. Because of some particularly and substantial obstacles for bidders to proceed with complainants procedures so, we believe that commission for protection of rights needs to be more independent and more strong so we will focus on this issue next year. Second, as regards the controlling system, once tender have been past. We will like to address and Predrag will certainly speak about the strategy that we would like to design for next year. The question of weakness is of the budgetary inspection in controlling public tenders in Serbia and also of to structural problems that are faced by courts that are simply not equipped neither legally nor practically to sanction irregularities in public tenders. And lastly the phase of procurement planning should also be addressed. Now this phase escapes monitoring and we put very high expectations on the future state auditing institutions that shall be established next year in controlling the regularity and economic efficiency of the budget users procuring plans.
Mr. Piotr-Nils Gorecki, SIGMA/OECD Project Manager
“Peer Review” findings and recommendations on how to upgrade the public procurement system in Serbia
Presentation in ppt you can take over here
We have been cooperating with public procurement office on preparing a peer assessment of public procurement system here in Serbia as its stands today in order to make a few recommendations on how system could be improved. This project is basically finished, the final stages of it are happening right now, this is one of them the presentation of few findings. At the same time the final report will be available in a week or two because it is still with my superiors before it can be released. I will focus on number of elements. What I will be saying here is only a part of what this report will include, at the same time I feel that this element that I’ve chosen do represent what the problems in Serbia are. We have been discussing them with P.P.O. with Ministry of finances, with the review commission, with the other actors involved, with procurement entities etc. So, we think that everybody knows what the main problem are and what the main actions should be, so it is really time, now to this actions to happen. As I understand the P.P.O. together with the Ministry of finance is working on amendment or maybe even on new law, a new perspective because of the harmonization with European law he come in, so this is going to be factor also, and the number of organizations have prepared this evaluation assessments or sets of recommendations. As the world bank, as I understand also plans to come with report soon. Serbia has started basically a few years ago an exiting and challenging growth to establish modern public procurement system. It is embracing current international standards and good practices and has pressing ahead with commitment to progress down of would be or even is a difficult path of educating, training, changing of working methods, and most significantly, changing the perception ministries, managers, procurement professionals themselves about what is meant by procurement services and what such services can and should provide. I wanted to start with a few general characteristics of the system as we see them, as we see it today. As I do represent a joined initiative of OECD and EU, the EU legal system is very important for us as it is for Serbia, so when it come to that, Serbia still has an incomplete transposition of EU directives. I am not saying that these are big issues and I am going to talk about them later, but still from the point of view of compatibility with EU system there are things that would need to be done. Secondly, what already exist is strengthen center institutional capacity. But what we had found, are perspective in focus but often are to narrow and here I am speaking about P.P.O. It is organization that basically existed nearly 3 years, which has proven the need for its existents. At a same time we feel that maybe it has not been given enough resources in order to fully take charge of the reform process. Now something that I thing we can all agree upon is my next point that the review process, the appeal system is not independent enough, in order for it to be attractive for suppliers to go and attack procurement entities. This is once again more of an illegal problem I would say that can be easily resolved thru allocating the right legal instruments to the commission which is doing the work and can and is doing a good job but at same time it needs more independency, it needs more power and instruments both when it comes to people and when it comes to finances and it is positioning within the structure of review system. The four points is a remark that can be sad about most countries especial the ones that has started this road or have introduced procurement system recently. That the system tends to be slightly formalistic and bureaucratic. We tend to forget that procurement is an economic activity; we tend to focus too much on a formal bureaucratic requirements. This has to do also with point number 5 where the operational requirements and commercial aspects are insufficiently understand but not considered, because of the pressures of the formalistic approach and needs that are inputted by legal system. The two main topics that I wanted to cover today are EU legal and institutional harmonization and secondly, professionalism providing an effective and efficient procurement service. Let’s start with a legislation aspect. And I really want dwell on this because even without detailed analysis and discussion the compatibility with their key some general conclusions may be noted. Most of the provisions of the public procurement line Serbia are actually taken verbatim from I.C. directives. This was the standard that was used when the law has been developed back in 2000. 2001. 2002. and was reviewed in 2004.y. an so on. As you know the EU legislation is also a moving target, we basically face situation were as in 6 or 8 weeks all members states have to implement new procurement directives, which we have know now for 18 months, but I think that we can say today that there is maybe 3 countries which has done it until now. I sincerely doubt that the rest 22 will achieve this goal by 15 January when they should do it. For example, the definitions of public contracts, the one in Serbia and the one in EU differs, the coverage, the types of contracts entities is also not compatible, the exemptions here are wider then the ones other the key, thresholds differ, methods of procurement, also for example, the restricted procedures, the publication of procurement notices, time limits, qualifications procedures. They are small details but differ. But, from EU point of view it is extremely important to have homogenize system, that basically if some one wants to do business in Portugal or in Serbia or in Sweden, it is enough for him basically, at least initially, to know his own local system and the same system, more or less will apply in other member states. I have mentioned the new directives from the 2004 the 17 and 18, they have introduced couple new elements which also have not been taken up by Serbian legislation, for example the new procedure for competitive dialog, electronic procurement and issues like that. Institutions starting with the existing P.P.O. that I have already mention and what we feel needs to be done in order for this institution to further enhance its positive influence over the system. It has proven itself. It has existed for some time now, so it has matured, but at the same time for it to fully perform its tasks it needs to be upgraded. The existing commission for protection of tender’s rights, it is concept that has been used in many countries, it is a concept that is very popular and is very effective, but at the same time you have to give the right instruments for this institution to be able to function and to be attractive to suppliers basically. Also, external control from the point of view of procurement it is extremely important that Republic of Serbia move forward with reform in this area also, and the creation of the truly independent national audit office is extremely important for procurement system. The existing services, not commenting of the quality of the work, but basically they’ve positioning does not make it possible for them to for fill the role of independent external audit. Just a few recommendations on the institutional side, the status of P.P.O. and commission for protection of tender’s rights must be overlooked and clearly provided, they must provide clear separation of this two institution, so to enlarge their independence to avoid any possible conflict of interest. Secondly, to strengthen the work activities of P.P.O by increasing the number of employs especially in the legal department, rational dividend of functions within the P.P.O. within its internal units. And secondly, applying for international funding. A few words on professionalism of the procurement core: Achieving professionalism will not just happen in a course of struggling to implement the new legislation. Embarking down the professional route will require a plan formulated with considerable tough and executed with commitment. The corner stone of such a plan should be a strategy to establish a system for recognizing or certifying procurement professionals. This strategy could set out the qualifications required to achieve such a professional status. This standard must be set appropriately high to confirm the propositions of procurement as a profession. It is important to recognize that the procurement professional is not born the moment he learns what the P.P.L. says, this is just an initial step in a process of becoming a procurement professional, performing procurement tasks, so implementing the law, conducting procurements, solving problems, achieving best value while preserving competition, fairness and transparency demands skill as well as experience and knowledge. Experience requirements as well as educational requirements should be necessary to join the professional ranks. In the field of public procurement professionals also bears a heavy burden of responsibilities, and serious duty to safe guard the public money from waste and abuse. This requires confirming to high standard of conduct as well as competence. The plan for professionalism needs to provide for developing a code of conduct for procurement professionals and create an affective mechanism to enforce this code. A plan to promote professionalism in procurement also needs to provide for establishing the function of procurement within the procurement entities. Each procurement entity needs to provide for the procurement function in its organizational plan, his office, division, bureau what ever the name needs to be elevated to the position of authority and respect within this entity. It should be stuff with individuals, charged with a mission to provide professional services to the institution of the procurement entity. If this requires changes in the law and policy, government, public administration, than the plan should provide for making these changes. Further on a carrier structure for procurement professional while it needs to be developed, this is critical for recruiting talented individuals to the profession and essential to retaining them. The drain of qualified people to the private sector which we see basically in all the countries must be pre empted by policy for attention which recognized the need to reward an keep interested valuable people, if the investment in time and money to developed skilled professionals is to be maximized like other professions the procurement profession benefits from networking and exchanges of ideas and experiences between professionals. The plan to promote professionalism should set out the strategy for supporting this procurement professionals, such a strategy could have a number of components, a organizing a professional body within the Serbia and encouraging an supporting procurement professionals to join with benefits. The support system and shear extent of information and guides available to members of professional body speaks for themselves. Models for organizing associations of procurement professionals exists in many member states and is could be used also here in Serbia. The strategy should include ideas for helping Serbian procurement professionals to participate in international programs and conferences. Procurement is actually becoming in Europe, but only a topic that is attracting more and more people for discussions. We have 3 or 4 universities that are offering either masters or P.H.D. degreases in procurement and encouraging the Serbian profession to take part in those opportunities is crucial. Another element is public relation component procurement in a way, certain apathy of Serbia’s procurement it does not derived because there is public policy of suppression, rather there is lack of awareness in our opinion. Experiences else were proves that efforts to increase awareness of the important of procurement and procurement professional bring significant rewards and gains when such a campaign has conducted. I fully appreciate the efforts that the number of organizers present here today have done for Transparency International, the OECD office here in Serbia. There has been but never been a general plan, this have been more the individual initiatives that have taken place. And finally improving professionalism in the private sector is also a critical pillar in building a well functioning public procurement system. The plan for professionalism should include a strategy to encourage the private sector in Serbia to invest in improving its procurement skills. As the private sector in Serbia becomes the linked professionalism in procurement, and to its success in business. It will than invest more in building its own contingent of private sector procurement professionals. When this professional begins to exercise their influence on procurement process thru, for example the usage of truly independent review commission, they can play a strong and constructive role in the partnership to improve professionalism in both, the public and private sector. This were basically the though I wanted to share with you.
G. Predrag Jovanović, direktor Uprave za javne nabavke, Srbija
Povećanje discipline i efikasnosti u primeni Zakona o javnim nabavkama
Prezentacija u ppt se može preuzeti ovde
Pokušaću da ukažem na stanje sistema javnih nabavki. Dve institucije o kojima ću nešto reći su Uprava za javne nabavke, koja postoji, i Državna revizorska institucija, koja nije ustanovljena od kada je zakon donet. Ukazaću na ulogu koju one igraju u procesu javnih nabavki. Pre tri godine je održana ovakva konferencija kada su predstavnici vlasti u Srbiji i međunarodne organizacije razmatrali Zakon o sukobu interesa i korupciju. Teme su bile slične današnjim, a mi smo tada imali samo jedan zakon o antikorupciji, i to onaj o javnim nabavkama. Pored antikorupcijskog karaktera, on ima i sistemski karakter, kao i Zakon o budžetskom sistemu, Zakon o poreskom sistemu i poreskoj administraciji, što govori o tome da ima veliki značaj i da reguliše velike tokove novca. Prema proceni Svetske banke iz 2002. godine, vrednost javnih nabavki je bila oko 1,5 milijardi USD, a danas je još veća. Zaista velike vrednosti i zato najmanja ušteda i racionalizacija u njihovom trošenju znači mnogo za našu državu. Pored toga, šteta od neuređenosti javnih sistema nabavki daleko prevazilazi tih nekoliko desetina miliona USD koje se mogu uštedeti. W.E. Gowan je istakao da je prema EBRD uočeno izvesno pogoršanje investicionih uslova u Srbiji, a značajnu komponentu u tom smislu predstavlja i domen javnih nabavki, i to sa dvostrukog aspekta. Naime, strane kompanije žele da kada dođu u neku zemlju, imaju jasna pravila igre koja će se poštovati. Što znači izbeći probleme. S druge strane, ta pravila se moraju harmonizovati sa pravilima EU da bi kompanije imale i u Srbiji uslove što sličnije onima u svojim domicilnim zemljama. To je razlog što moramo raditi na harmonizaciji propisa sa standardima EU, kao i na jačanju discipline u primeni propisa. U suprotnom ćemo teško privući velike strane kompanije. One će bežati u okolne zemlje koje takođe imaju velike stope prinosa, a manju stopu rizika.
Za protekle tri godine zakon je doneo i dobre i loše stvari. Dobro je da se konačno posle 70 godina uveo red u oblast javnih nabavki. Jednim zakonom je sistemski uređena. Druga stvar je povećanje transparentnosti. Svi dnevni listovi i „Službeni glasnik“ udvostručili su broj strana zahvaljujući objavama javnih poziva. Pre 2002. godine nismo imali oglašavanje javnih nabavki i tendera. Tada su se obavljale na osnovu već obavljenog dogovora sa dobavljačem, a nekad se fingiralo sa pribavljanjem dve-tri fiktivne ponude. Takav postupak pogađanja je iznosio 100 %, a danas čini 31 %. Dve trećine poslova se obavlja u konkurentnim postupcima, a to su otvoreni postupak i restriktivni postupak. I to se zove dvofazni konkurentni postupak. Negativne strane su nedovoljna izgrađenost kapaciteta i slabosti koje su se javile kao rezultat toga. Protekli period bih opisao na slikovit način: U prve dve godine od početka rada Uprave za javne nabavke, a kasnije još više profunkcionisanjem Komisije za zaštitu prava, koja je imala efikasno oružje da poništi tender, počeo je da se rađa respekt kod naručilaca, naročito onih koji su želeli da rade mimo zakona. Oni su pokušavali da procene kolika je snaga nas koji smo se nalazili sa ove druge, kontrolne strane. Nažalost, brzo su uvideli naše slabosti i područja koja su nepokrivena kontrolom i ograničenost kapaciteta. Tu mislim i na upravu i na komisiju. Potom je došlo do obimnog korišćenja tih slabosti, pa se tako desila situacija da kada je uvedena kontrola, procenat regularnosti bio je u porastu, a kasnije, kada su slabosti otkrivene, u opadanju i reflektovao se direktno na uštede. Do konsolidacije će se dolaziti srazmerno tome koliko se brzo naše institucije i njihovi kapaciteti budu gradili i koliko se efikasno budemo povezali u dobro koordinirani sistem.
Kako ide postupak javne nabavke? Ići ću hronološkim redom. Postupak je podeljen na pripremni postupak, postupak izbora i realizaciju ugovora. U pripremi, planiranju nabavke i proceni koliko je to racionalno i opravdano je slaba kontrolisanost. Izmakla je kontroli. Postupak izbora je kontrolisan zahvaljujući ovim dvema institucijama koje postoje, a postupak realizacije ugovora je kontrolisan sporadično i slabo. Dolazimo do zaključka da su institucije koje su neophodne da bi se pokrile sve faze: Državna revizorska institucija, koja obezbeđuje eksternu kontrolu, Komisija za zaštitu prava, Uprava za javne nabavke, budžetska inspekcija i MUP, a indirektno tužilaštvo i sudovi koji treba da efikasno procesuiraju zloupotrebe u oblasti procesa javne nabavke. Dok kontrolna strana ne bude kompletirana i dobro koordinirana, slabe su šanse da se suprotstave drugoj strani koja želi da mimoiđe zakon. Preći ću na Upravu za javne nabavke. Tu bih se složio da je rad uprave bio jednosmeran, fokusiran na davanje mišljenja, tj. na prevenciju zloupotreba u oblasti javne nabavke. Godišnje smo dobijali oko 10 000 zahteva za mišljenje, a najviše za postupak pogađanja, jer je dosta njih želelo da se direktno pogađa, bez javnog oglašavanja i konkurencije. Uprava je uložila napor da odgovara na zahteve u roku od sedam dana kako bi sprečila realizaciju pogađanja gde god je moguće. Kao rezultat imamo da je u 2004. godini od ukupno dodeljenih ugovora 31 % dodeljeno u postupku pogađanja, bez javnog oglašavanja. Ne znamo samo da li je to mnogo ili malo jer nemamo parametre za poređenje. Ostaje da se oslonimo na izveštaj Svetske banke za 2005. godinu, a ona ima egzaktnu matricu u koju stavlja podatke i prema kojoj daje ocenu. Ocena se kreće od A do D. Što je rejting bolji to je rizik manji i povoljniji su uslovi za ulaganje. Njihov izveštaj će oceniti tri oblasti: ovu o kojoj govorim, tj. odnos konkurentnosti postupka u koji spadaju otvoreni i restriktivni postupak naspram postupka sa pogađanjem. Drugi segment je područje zaštite prava, a treći sam Zakon o javnim nabavkama. Ogroman napor koji je bio usmeren na prevenciju imao je smisla što kada sprečite da dođe do realizacije netransparentne, neregularne nabavke, dovodite do uštede i sprečavate negativne pojave. U onim slučajevima gde nije ispoštovana naša odluka ili odluka Komisije za zaštitu prava, došlo je do pravljenja višemilionskih šteta. Tada su se pokretali procesi protiv nekih ljudi koji su najčešće bili žrtveni jarci i prolazilo je uglavnom bez osude i kazne, ali sa potrošenim novcem. Da ne bi dolazilo do takvih situacija, uloga uprave je od velikog značaja. Sa druge strane, naša druga obaveza je trpela. Nije došlo do podizanja kapaciteta drugih institucija, jačanja profesionalizacije u oblasti javne nabavke, treninga i sl., što je uslov za razvijanje sistema, a to je najveći zadatak uprave. Mi smo silom prilika morali da se bavimo kontrolom jer druge institucije nisu mogle zbog nefunkcionisanja u tim oblastima. I nosili smo taj preventivni deo borbe protiv zloupotrebe javnih nabavki na svojim leđima i usmerili 90 % aktivnosti na to. Ono što je jako važno sada, što moramo da uradimo, jeste da, sa jedne strane, borba za regularnost u oblasti obavljanja javnih nabavki bude timski sport u koji se moraju uključiti svi igrači, i to aktivno. Bez toga nema napretka. Tako ćemo rasteretiti kapacitete uprave koji su racionalizacijom i inače smanjeni. Valjalo bi ojačati ih kako bi uprava mogla da pomogne drugim institucijama da bolje sprovode javne nabavke. Ono što preporučuje EU jeste da se uprava vrati svom poslu, da davanje mišljenja čini 40 % posla, a ostatak da čini jačanje institucija, treninzi i sl.
I samo da vas upoznam sa ulogom Državne revizorske institucije u oblasti javne nabavke. Šta je iskustvo u Sloveniji, čiji mi model inače pratimo, i šta je predviđeno da ona radi? Biće jasnije koliko će se dobiti disciplinovanjem u oblasti javne nabavke jer ona kontroliše po zakonu ostvarivanje planiranih ciljeva, da li je nabavka ostvarena po najpovoljnijim uslovima, šta znači ekonomičnost i kakav je odnos između troškova i rezultata poslovanja. Njen obuhvat je veliki i odnosi se na proteklo, tekuće i planirano poslovanje i ne kontroliše samo naručioce već i pravna lica koja posluju sa njima, tzv. ponuđače. Kontroliše i nabavke poverljivog karaktera, kao i one koje predstavljaju poslovne tajne. Ove poslednje nabavke uprava ne može da kontroliše jer joj zakon ne dozvoljava. Ona konkretno kontroliše sve, od plana nabavke, konkursne dokumentacije, objave javnog poziva, dokumentaciju o postupku pred Komisijom za zaštitu prava, ako se vodi, a takođe, u domenu realizacije ugovora, kontroliše i ugovor između naručioca i dobavljača. U prvoj i trećoj fazi su sada moguće najveće zloupotrebe zbog nepostojanja efikasne kontrole. Da pomenem i ispravnost u određivanju kriterijuma, domen koji se najčešće koristi u diskriminacione svrhe, i opravdanost izbora i ponderisanja kriterijuma, koji je veoma važan faktor, i primenu kriterijuma u skladu sa tenderskom dokumentacijom, sa posebnim osvrtom na nediskriminaciju. Takođe, kod realizacije, Državna revizorska institucija kontroliše podudarnost elemenata iz ugovora kao što su cena, rokovi i sl. sa onim sadržanim u konkursnoj dokumentaciji, usaglašenost izvršenog plaćanja sa ugovorom i poštovanje odluke Komisije za zaštitu prava o potpunom ili delimičnom poništenju ugovora. Državna revizorska institucija nakon urađene revizije sastavlja izveštaj ukoliko uoči nepravilnosti i daje rok naručiocu da nepravilnosti ispravi u roku od 30 do 90 dana. Tu imamo razliku između kršenja obaveza dobrog poslovanja lakšeg i težeg oblika. U slučaju kada dođe do težeg oblika kršenja a naručilac ne otkloni nepravilnosti na zadovoljavajući način, institucija je dužna da obavesti javnost, skupštinu, i da uputi zahtev za razrešenje odgovornog lica. Naručilac je dužan da obavesti instituciju u roku od 15 dana da li je postupio po njenom pozivu za razrešenje odgovornog lica. Rokovi su kratki i jasna je procedura. Pored svega, revizorska institucija je ovlašćena da podnosi krivične prijave.
Zbog jasne neophodnosti da se sistemski pristupi jačanju regularnosti u sistemu javnih nabavki, sa svim ovim institucijama koje će imati vrlo aktivnu ulogu i precizne zadatke, Uprava za javne nabavke je uz podršku OEBS-a dala inicijativu da se uradi jedan dokument polazne osnove za strategiju borbe protiv korupcije u javnim nabavkama. Cilj je da se na jedan sistemski način pristupi borbi protiv korupcije umesto da se radi na sporadičnim slučajevima. U izradi ovog dokumenta će učestvovati sve relevantne institucije i izradiće se do aprila 2006. godine. Ključni preduslov za njegovu izradu je da svi članovi uzmu aktivno učešće u izradi polaznih osnova. Tek kada se sistem kontrole i uspostavljanje discipline u oblasti javne nabavke postavi na ovakav sistemski način, dobićemo, sa jedne strane, efikasnu i regularnu javnu nabavku, a sa druge strane, rasteretićemo Upravu za javne nabavke, koja će moći da posveti pažnju svojim zadacima.
Diskusija:
G. Nenadić: Mislim da jedna stvar nije dovoljno naglašena do sada, jer su izlagači bili predstavnici vlasti, a interesantna je za civilno društvo. To je prisutnost informacija o javnim nabavkama i koliko su se stavovi izmenili u toj oblasti nakon donošenja sistema zakona. Mi smo 2003. godine radili analizu propisa kojom je obuhvaćen i Zakon o javnim nabavkama i kojom smo gledali koliko su dostupne informacije u pojedinim oblastima. I u zakonu koji je tada bio nov postojali su neki elementi za obezbeđivanje pristupa informacijama na bolji način i u širem obimu nego što je to bio slučaj sa podacima koji se odnose na druge oblasti rada državnih institucija. Međutim, ni tu nije bio omogućen potpuni pristup svim informacijama i zavisio je od toga kakav je status koji neko lice uživa, jer je jedan krug informacija bio dostupan svima, a drugi samo onima koji su učestvovali u nekim postupcima javnih nabavki. U vezi sa tim problemom uočen je još jedan nedostatak u dosadašnjoj praksi primene zakona. Čini mi se da se i dalje suprotno zakonu naplaćuje tenderska dokumentacija, odnosno ona dokumentacija koja je neophodna da bi se neko prijavio i učestvovao u postupku javne nabavke. Po samom Zakonu o javnim nabavkama ne bi se smelo naplaćivati više od samih troškova kopiranja, koji nisu veliki. I to je jedna od odredaba zakona koja se ne poštuje u dovoljnoj meri. Nakon usvajanja osnovnog zakona iz oblasti pristupa informacijama u posedu državnih organa i ostalih na koje se zakon odnosi, imamo još jedno snažno oružje u rukama da dobijemo informacije o tome kako je nabavka planirana, postupci realizovani i kako je na kraju posao izvršen, da li je bilo promena, nepravilnosti, necelishodnosti i sl. Uopšte, izuzev u oblasti trošenja para koje potiču od poreskih obveznika, ima jako malo mogućnosti da se organi vlasti pozovu na pravo da uskrate informacije pozivajući se na neki izuzetak. jer može se smatrati da kod takvih informacija važi pretpostavka da one moraju biti dostupne svima. U vezi sa novom regulativom, u junu tekuće godine je poverenik za informacije od javnog značaja izdao uputstvo o sačinjavanju informatora o radu državnih organa. U smislu člana 39 i 40 Zakona o slobodnom pristupu informacijama, svaki državni organ je obavezan da najmanje jednom godišnje sačini takav informator koji sadrži podatke o sastavu organa vlasti, strukturi, poslovima koje obavlja, ali i da sadrži podatke o budžetu institucije, o budžetu za prethodnu godinu, čak i po stavkama za šta su vršeni rashodi. To je veoma značajna oblast i ti informatori se sačinjavaju bez obzira na to da li je neko tražio određenu informaciju ili ne. Morali bi da se objave i na veb-sajtu, a ako ga organ nema, mora da se ponudi organu sa kojim sarađuje ili onom koji nad njim vrši nadzor kako bi informacije bile objavljene.
Učesnik konferencije: Rekao bih nešto o ceni konkursne dokumentacije. Zakonom jeste predviđeno da se naplate samo troškovi kopiranja, ali se to obilato zloupotrebljava u praksi, pa cena konkursne dokumentacije ide i do 10 000 dinara i tu je očigledan motiv zarade. U 2002. godini sam se susreo sa jednim naručiocem koji se hvalio da je stavio cenu od 30 000 din. za otkup dokumentacije za nabavku medicinskog materijala i javilo se oko 30 ponuđača. Naručilac je tender poništio i zaradio oko milion dinara. Vrlo elegantan način da se bez muke zaradi. Međutim, ovde ipak govorimo o vrlo skromnim sredstvima u odnosu na vrednost prosečne javne nabavke. Vrednost nabavke prevazilazi više stotina puta vrednost sume o kojoj se govori kada je reč o konkursnoj dokumentaciji. I tu ima zloupotrebe i pokušaja zloupotrebe kada se uđe u proceduru, a ono što se svakako dešava u Srbiji je da se tenderi odvijaju i bez ikakvog objavljivanja i da neko zna. To je neka siva zona, van očiju javnosti, gde se obrće veliki novac.
G. Josip Bogić, Uprava za borbu protiv organizovanog kriminala (UBPOK), Ministarstvo unutrašnjih poslova Republike Srbije
Preduslovi za efikasnije otkrivanje i kažnjavanje neregularnosti u postupku javnih nabavki
Po novom aktu o sistematizaciji, zasebna Uprava za borbu protiv organizovanog kriminala prešla je u službu koja se nalazi u okviru Uprave kriminalističke policije. To je novina predviđena strategijom za borbu protiv korupcije. Uprava za borbu protiv organizovanog kriminala je osnovana 1. oktobra 2001. godine i radi sa određenim malim izmenama. Imali smo tri sistematizacije. U prvobitnoj sistematizaciji smo imali jedan odsek koji je nosio naziv Odsek za zaštitu javnih fondova. Da pojednostavim, vršili smo provere u preduzećima, institucijama i ustanovama koje su bile korisnici budžetskih sredstava. I bavili smo se ovom problematikom do 1. marta 2003. godine, kada je bivši ministar MUP-a aktom o sistematizaciji taj odsek ukinuo, kao i Odsek za borbu protiv korupcije i Odsek za krijumčarenje robe, sa obrazloženjem da to nije organizovani kriminal. Tako od marta 2003. godine nismo radili ovaj posao u skladu sa sistematizacijom. Konkretni problemi sa kojima se susrećemo kao MUP kada su u pitanju javne nabavke su brojni. Pre svega, Zakon o borbi protiv organizovanog kriminala predviđa po članu 17 da svi podaci do kojih MUP dođe moraju da se čuvaju kao službena tajna u toku procesuiranja. Ti podaci mogu da se dobiju samo po odobrenju specijalnog tužioca i specijalnog istražnog sudije. Zato ne mogu da pričam i o nekim važnim slučajevima kojima smo se bavili, a pisano je i u medijima. MUP, uprava i ostali organi susreću se, kada su u pitanju javne nabavke, sa slučajevima u kojima dolazi do drastičnog kršenja određenog postupka i kada se radi o krivičnom delu. Mi sada u važećem zakonodavstvu imamo delo koje se zove korupcija u javnim nabavkama i zakon predviđa sankcionisanje određenih ponašanja. Statistika Ministarstva pravde kaže da je u 2004. godini za krivično delo korupcije u javnim nabavkama podneto 12 krivičnih prijava, da nije došlo ni do jednog optuženja, kao ni do jedne presude. Mi smo vršili provere u nekim preduzećima gde je došlo do kršenja procedure i podneli smo tri krivične prijave koje su u fazi ispitivanja i još nije došlo do optuživanja.
Gde se mi susrećemo sa problemima? Naš procesni zakon je prevaziđen i ne može da prati ni ponašanje u oblasti običnog kriminaliteta a kamoli u ovoj oblasti visokog kriminaliteta. Izmenama procesnog zakona iz 2002. godine pretkrivičnim postupkom, koji radi policija, rukovodi tužilac. To je novina u zakonodavstvu, ali se u praksi nije mnogo odmaklo od ponašanja koje smo imali ranije. Ranije smo imali situaciju da policija izvrši određene provere i ukoliko konstatuje da se radi o krivičnom delu, podnosi prijavu tužilaštvu. Tužilac dalje procenjuje da li ima elemenata za krivično gonjenje i ako ima, podnosi se zahtev za sprovođenje istrage, pa se radi istraga, a nakon toga optuženje. Mi kao policija za sve za šta tokom provera ustanovimo da se radi o nezakonitom ponašanju moramo da konsultujemo tužioca. Logičnije bi bilo da se novim sistemom istrage u vođenje istrage uključe i policija i tužilaštvo jer policija ne radi istragu već proveru u pretkrivičnom postupku i tu se javlja problem, a pretkrivični postupak jeste vrsta istrage. I sve ono što policija u pretkrivičnom postupku ustanovi mora da se potvrdi u istražnom postupku: da li su dokazi validni i da li na osnovu njih može da se podigne optužnica. To je gubljenje vremena, jer ako tužilac može u saradnji sa policijom da dođe do validnih dokaza, zašto bi se postupak ponavljao i trošila se sredstva? Novi koncept istrage bi bio poželjan, naravno uz određeno davanje mogućnosti tužiocu. Sada imamo apsurdnu situaciju da tužilac u pretkrivičnom postupku nema pravo ni mogućnost da angažuje veštaka. To može samo istražni sudija u istražnom postupku. A tužilac ne može iz kancelarije da vidi kakvo je stanje u području kriminaliteta, već mora da izađe na teren, da stvarno rukovodi policijom, da izdaje naloge za provere i sl. Mi smo imali provere u jednoj ustanovi koja je korisnik budžetskih sredstava i moramo da pišemo treći izveštaj tužiocu, a da je bio sa nama, ne bi bilo nejasnoća.
U oblasti finansijskog organizovanog kriminala imamo dobru saradnju sa specijalnim tužilaštvom, ali je to mali deo kriminaliteta, gde su tužioci preuzeli aktivnu ulogu. Kada su u pitanju dela finansijskog organizovanog kriminala, najčešće pranje novca i korupcija, oni izlaze sa nama na teren i stvarno rukovode, a policija ne podnosi krivične prijave dok ne prikupi sve relevantne činjenice i dokaze, dok tužilac ne kaže da se prijava podnese. I to je dobar primer rada koji treba primeniti i na druge slučajeve. Takođe, tokom dosadašnjeg rada praksa je pokazala da tužilaštvo nije adekvatno pripremljeno za borbu protiv ove vrste kriminala. Imamo tužioce koji su specijalisti i stručnjaci za sve oblasti. A to i nije baš moguće. Ovo naglašavam jer su javne nabavke specifična oblast i onaj ko radi mora da ima mnogo struke i poznavanje mnogih oblasti. Na terenu se često dešava da tužioci ne razumeju problematiku koja se radi. Zato se zalažemo ne da se naprave specijalni organi u okviru tužilaštva već da se izvrši specijalizacija tužilaca za određene oblasti. Jer, kako tužilac koji zna manje od policije može da izda nalog za neku proveru? On mora da zna više da bi mogao da rukovodi u skladu sa zakonom o krivičnom postupku. U prilog ove priče o ulozi tužioca i istražnog sudije, imali smo slučaj sa aerodroma. Sa tužiocem smo radili istražne radnje šest meseci i kada smo učesnike kriminalnih radnji priveli istražnom sudiji, on je polovinu pustio, a polovinu zadržao iako je postojao zahtev da se sva lica zadrže dok se istraga ne sprovede. Kako je istražni sudija mogao da za nekoliko sati sagleda ceo predmet od nekoliko hiljada strana na kojem se radilo šest meseci i meritorno odluči o merama zadržavanja? Tim postupkom je uticao na istragu.
Kad su javne nabavke u pitanju, bićemo izloženi problemima, pogotovo što će dolaziti strani investitori sa željom da zarade. U tim postupcima će sigurno dolaziti do kršenja procedure ili zakona. I u toj oblasti će izmenom Krivičnog zakona, koji treba da stupi na snagu 1. januara 2006. godine, strana lica moći da ukoliko krše zakon, budu podvedena pod određena ponašanja. Svi znamo da izvršioci ovakvih krivičnih dela delo vrše kako bi ostvarili imovinsku ili neku drugu korist. U dosadašnjoj praksi je bilo vrlo malo slučajeva gde su izvršioci krivičnih dela ostali bez imovine koju su tim delom stekli. Mnogi su dobili vremensku kaznu nakon koje su raspolagali tom imovinom koja je najčešće ostvarena koruptivnim krivičnim delom i kojim je bila oštećena država ili društvene firme. Bio sam skoro u Briselu i Londonu u poseti institucijama u okviru kojih imaju agencije koje se bave staranjem o privremeno i konačno oduzetoj imovini koja potiče od krivičnih dela. Iskustva sa takvim institucijama su dosta dobra. U Belgiji postoji oko dve godine i u tom periodu je zaplenjeno imovine u vrednosti od oko 300 miliona EUR. Mi takođe planiramo da osnujemo neku sličnu agenciju koja će se starati o zamrznutoj i konfiskovanoj imovini, a oduzeta sredstva će ići u budžet Republike Srbije. U dosadašnjoj praksi smo imali pasivnu ulogu javnog pravobranioca upravo kada je imovina u pitanju. Dosta je slučajeva bilo kada je budžet bio oštećen, naročito u oblasti stambene problematike. Primer je da je nezakonitom dodelom stanova budžet bio oštećen za oko 30 miliona maraka i mnogi su slučajevi procesuirani ali javni pravobranilac ni u jednom slučaju nije stavio zabranu raspolaganja tim stanovima. Jer najveća kazna kriminalcima je kada im oduzmete imovinsku korist. Takođe, jedan od vidova koji se javlja u praksi a govori u prilog potrebe uloge javnog tužioca, odnosno promene koncepta istrage jeste taj što dosta imovine gde je oštećen budžet Republike Srbije završi u inostranstvu, gde policija nema mehanizme da otkrije tu imovinu niti da stavi zahtev da se ona zamrzne ili oduzme. I u tom smislu smo predložili izmenu procesnog zakona. Ovo se najčešće dešava u oblasti pranja novca. Do sada smo imali vrlo restriktivan zakon, koji je pod pojmom pranje novca predviđao samo polaganje novca u Srbiji, a ukoliko se novac položi u stranu banku ili drugu stranu instituciju, to se ne smatra pranjem novca, što je apsurdno. Tako je mnogo novca završilo u inostranstvu, a mi nemamo mehanizme da ga vratimo. Za međunarodnu pravnu pomoć je zadužen istražni sudija, a da bi policija došla u fazu istrage, mora da ima dokaze kao za presudu. Ukoliko bi se tužilaštvo i policija udružili u vođenju istrage, onda bi postojala mogućnost da pribavimo dokumentaciju uz predlog specijalnog tužioca koji bi tražio nalog od istražnog sudije. I to samo za hitne slučajeve. Uprava za sprečavanje pranja novca nema mogućnosti da zamrzne sredstva, kao ni policija ni tužilaštvo. Ukoliko saznamo da je u slučaju javne nabavke bilo krivičnih dela, npr. nameštanje tendera i sl., i saznamo za sredstva na računu, nemamo pravo da ih zamrznemo da bi se izvršile provere. Osvrnuo bih se i na jedan problem. Korupcija je specifično krivično delo kod kog imate obostranu korist i teško dolazi do prijave jedne ili druge strane. Dolazi tek onda kada je jedna strana izigrana. U našem procesnom zakonodavstvu imamo restriktivna tumačenja i primenu specijalnih mera i tehnika, a odnose se na delo davanja i primanja mita. Za ostala krivična dela ne možemo da primenimo mere. A u zakonodavstvu imamo oko trideset krivičnih dela koja se smatraju koruptivnim. I u tom smislu ćemo tražiti da se ili odredi pojam korupcije ili da se taksativno pobroje dela na koja će se primenjivati specijalne istražne tehnike u smislu da dođemo do dokaza ili da se te tehnike koriste kao dokaz u krivičnom delu. Kada su koruptivna krivična dela u javnim nabavkama u pitanju, naglasio bih da ne možemo sva ponašanja da podvedemo pod ovo delo korupcije u javnim nabavkama. Tu se često radi i o zloupotrebi službenog položaja ili nekim drugim koruptivnim krivičnim delima. Izmenom novog Krivičnog zakona biće nam olakšan rad pošto su ova krivična dela korupcije izbačena iz krivičnog zakonodavstva jer su pojavni oblici korupcije, gde se javlja, a u suštini se radi o osnovnom krivičnom delu davanja i primanja mita. Istakao bih neke podatke da bi se videlo kakva je praksa za ovo krivično delo. Imamo apsurdnu situaciju da je za delo davanja mita osuđeno 86 % lica, a za primanje mita svega 34 %. I ko će onda da prijavi delo davanja mita ako će doći pod udar zakona? U tom smislu smo predložili da se oni koji prijavljuju krivično delo korupcije oslobode krivice. Tako će se povećati efikasnost sprečavanja davanja i primanja mita. U 2004. godini za primanje mita ima 75 optuženih. U 39 slučajeva je došlo do optuženja, a presuđeno je u 26 slučajeva. Kod davanja je podneto 37 prijava, a osuđeno je 32 lica.
Na kraju, kod javnih nabavki, da bi se delovalo preventivno, dobar bi bio jedan koncept. Kada se objavi javni poziv, trebalo bi odrediti rok kada će ponuđači doneti svoje prijave i tada ih i otvoriti. Tako bi se sprečile mnoge zloupotrebe i sve bi bilo javno.
G. Vladimir Ivić, Komisija za zaštitu prava, Srbija
Komisija za zaštitu prava i kontrola postupka javnih nabavki
Govoriću o ulozi komisije i rezultatima rada, sa fokusom na problemima i njihovom rešavanju. Već je rečeno da postupak javne nabavke ima tri faze: planiranje, sprovođenje javne nabavke i realizaciju. Zakonom o javnoj nabavci je regulisana ova druga, najvažnija faza, a to je izbor najpovoljnijeg ponuđača. Izborom najpovoljnijeg ponuđača iscrpljuje se nadležnost ovog zakona i organa koji su njime formirani, komisije i postupka zaštite prava. Pošto postoji i procedura izbora najpovoljnijeg ponuđača, i ponuđači moraju imati mehanizme i mogućnosti da se žale nekom organu na eventualne propuste u postupku. Postoje dva sistema: prvi sistem je sistem sudske zaštite, a drugi sistem je onaj gde postoji poseban organ. U čemu su razlike i prednosti? Sudska zaštita je univerzalna i ponuđači se žale sudu klasičnim postupkom, bez posebnog postupka. Obično se žale Upravnom ili Administrativnom sudu. U Engleskoj ne postoji poseban sistem, ali je za poslednjih 15 godina bilo svega deset tužbi iz materije javnih nabavki, što kod nas nije slučaj. Zašto je potreban poseban organ? Prvi razlog je brzina kojom komisija ili poseban organ moraju da reše ovaj problem. Jer ako imate nabavku dobara, ona je obično hitna. Tužba sudu zaustavlja proces i nabavka se ne može obaviti. Drugi razlog koji govori u prilog postojanja posebnog organa je specijalizacija organa koji se bavi samo tom materijom i zakonom. Osnovna uloga komisije je da u kratkom roku ispravi nepravilnosti i natera naručioca da ispoštuje proceduru u zakonskom roku. Prema tome, uloga je kontrola zakonitosti i poštovanja procedura prilikom sprovođenja javnih nabavki. Sem ove, uloge primećuje se još jedna uloga komisije, vrlo značajna, i to je preventivna uloga, koja se manifestuje na taj način što sama činjenica da postoji organ kome ponuđači mogu da se žale i činjenica da ulaganje zahteva za zaštitu prava zaustavlja proces nabavke do donošenja odluke komisije i, što je najvažnije, da odlukom komisije postoji mogućnost da određene radnje naručioca budu poništene, sve to utiče na naručioca da ozbiljnije i sa povećanom pažnjom sprovodi postupak javne nabavke. Nadležnosti Komisije za zaštitu prava su sledeće: komisija odlučuje i donosi sledeća rešenja. Prvi i osnovni zadatak je da odlučuje po zahtevima za zaštitu prava. Sem toga, komisija odlučuje i po žalbama izjavljenim protiv zaključaka naručioca, gde se odlučuje uglavnom o procesnim stvarima. Još jedna nadležnost je data komisiji, a to je da odlučuje o nastavku postupka o javnim nabavkama. Kada je podnet zahtev za zaštitu prava, nabavka se obustavlja. Međutim, u određenim situacijama naručioci mogu tražiti od komisije da im se odobri nastavak postupka, i to kada je u pitanju javni interes, mada u praksi nije bilo pozitivnih odgovora na taj predlog. Dalje, komisija odlučuje o svim troškovima postupka zaštite prava, a to su troškovi koje imaju naručioci i ponuđači u postupku zaštite prava. I još jedan segment je da komisija ima nadležnost da prati izvršenje odluka komisije. Zakonom je ostavljena mogućnost da ukoliko sazna da naručioci ne izvršavaju odluke komisije, komisija ima pravo da traži izveštaj i o njemu obavesti vladu i skupštinu. Ovo nije naročito efikasno sredstvo, ali je jedino koje postoji i u praksi se pokazalo da naručioci ipak zaziru od činjenice da može da im se traži izveštaj i da budu proveravani, kao i da o tome može biti obavešten određeni organ.
Da pređem na dosadašnje rezultate Komisije za zaštitu prava. Ona je osnovana 1. jula 2004. godine i do danas joj je podneto 703 zahteva za zaštitu prava, 57 žalbi na zaključak naručioca, 54 predloga za nastavak aktivnosti i 54 zahteva za naknadu troškova. Da kažem nešto o predlogu nastavka aktivnosti naručioca. Koja je situacija i kada i nakon uloženog zahteva za zaštitu prava treba odobriti nastavak aktivnosti? Zakon ne govori ništa sem pominjanja javnog interesa i sva 54 predloga su odbijena jer naručioci navode razne razloge, ali oni nikad nisu potkrepljeni konkretnim dokazima. Što se tiče 703 zahteva za zaštitu prava, komisija je odobrila više od 50 %, tako da je preko 350 javnih nabavki u Srbiji poništeno. Još jedan interesantan podatak je da je komisija vladi i ministarstvima za ovih godinu i po dana rada poništila 33 javne nabavke. Ako ove rezultate izrazimo u novcu, to bi izgledalo ovako: ukupna vrednost sporova koji su došli pred komisiju iznosila je preko 350 miliona USD. Vrednost poništenih nabavki je preko 180 miliona USD. I ako se ima u vidu da se ušteda prilikom zakonito sprovedene javne nabavke kreće od 8 % do 12 %, ispada da je radom komisije ostvarena ušteda u budžetu od 18 miliona USD, a to su značajna sredstva.
Da kažem i nešto o tome ko kontroliše komisiju. Zakonom je predviđeno da kontrolu komisije vrše vlada i Narodna skupština. Njima komisija dostavlja godišnji izveštaj o radu. Jako je važno i dobra je odluka to što je Odbor za finansije Skupštine još 2004. godine usvojio zaključke kojima je obavezao komisiju da ovaj odbor mesečno izveštava o svom radu. Sem toga, obavezana je i da dostavlja sve svoje odluke i rešenja koja idu u skupštinu, tako da je na ovaj način odbor omogućio poslanicima da imaju uvid u sve odluke i sva poništavanja javnih nabavki u Srbiji. Koji su problemi koji se javljaju u ovakvom sistemu javnih nabavki? Prvi problem koji je definisan je da komisija ne postoji kao zaseban organ, već je formirana pri Upravi za javne nabavke, što je rešenje koje ne postoji nigde više. Problem se ne manifestuje zbog nemanja nezavisnosti ili zbog vršenja uticaja uprave, već tako što imamo nepostojanje sopstvenih sredstava i nemamo stručne službe koje bi na adekvatan način mogle da isprate sve zadatke koje komisija ima. Drugi razlog je što procedura javne nabavke nije dovoljno regulisana Zakonom o javnim nabavkama. Svega 20 članova zakona opisuje proceduru postupanja pred komisijom i u prvom stepenu pred naručiocem, što je nedovoljno. Da se vratim na nepostojanje posebnih sredstava i kadrova. Nepostojanje sredstava se manifestuje na sledeći način i ima sistemsku posledicu jer se direktno reflektuje na same naručioce i ponuđače. Ilustrovaću kako komisija radi i koliko rešenja donosi i videćemo koliko je to posao sa raspoloživim kapacitetima. Prvi problem koji se projektuje je nemogućnost ažurne izrade rešenja koje usvaja komisija. Komisija je nadležna da odluči o zahtevima za zaštitu prava u roku od 15 dana i on se može produžiti još 10 dana, a o žalbama mora da odluči u roku od 8 dana. Komisija donosi odluke na sednicama i u zadatim rokovima, ali je problem napisati rešenja. Od starta je dogovor bio da rešenja moraju da liče na sudske presude, da imaju nalog, da se naručiocima objasni u čemu je problem i zašto je nabavka poništena i šta im se nalaže da određene propuste poprave. U tom smislu, komisija mesečno donosi oko 50 rešenja, koja u proseku imaju 6–7 strana, i kada se izračuna, ima 300 strana mesečno. A komisija ima pet članova i četiri stručna saradnika, pa ispada da ljudi ne stižu da odrade sav posao. Drugi problem je uloga komisije koju ima po članu 144, a to je praćenje postupanja naručioca po nalogu komisije. Ova mogućnost nije dovoljno iskorišćena iz prostog razloga što ne postižemo da obavimo sve i imamo nedostatak stručne podrške. Treći problem, koji je jako bitan, jeste da je donošenjem preko 700 rešenja komisija usvojila određenu praksu i usvojila pravne stavove i mišljenja. Poznavanje ove prakse bilo bi od velike koristi učesnicima u postupcima javne nabavke. Zato bi bilo potrebno da se stvore mogućnosti da sve to bude dostupno što širem broju učesnika, i naručiocima i ponuđačima, i to putem publikacija, javnih objavljivanja i sl. Neodgovarajuća kadrovska opremljenost i nedostatak sredstava sprečavaju komisiju da obavlja ovaj veoma važan segment.
Da izvučemo zaključak. Komisija za zaštitu prava je jedna od ključnih institucija u postupku kontrole javnih nabavki. Samim postupanjem komisije sprečeno je nezakonito trošenje sredstava u iznosu od oko 180 miliona dolara i ušteda u budžetu, a u radu je bitno onemogućuje nedostatak sredstava i kadrova. Naš predlog koji smo uputili vladi sastoji se u sledećem. Prvo, neophodno je komisiju formirati kao poseban organ. To se može učiniti izmenom postojećeg zakona, a moguće je doneti i poseban zakon, što je i naš drugi predlog. Zakon bi regulisao materiju zaštite prava, procedura bi se dublje i detaljnije razradila i bila jasnija i komisija bi se obrazovala kao poseban organ.
G. Slobodan Gavrović, načelnik interne revizije u Sektoru budžetske inspekcije i revizije, Ministarstvo finansija Republike Srbije
Uloga revizije u procesu kontrole javnih nabavki
Želim da vas izvestim o poodmakloj fazi rada na uspostavljanju javnih i internih finansijskih kontrola u javnom sektoru. Postoji oko 10 000 entiteta u javnom sektoru, entiteta koji su obveznici Zakona o javnim nabavkama. Možemo samo da zamislimo koliko je polje koje treba nadzirati. To nije moguće raditi sa nekoliko stotina inspektora. Iz EU je preuzeta dobra praksa i uz pomoć Evropske komisije je krenulo njeno uvođenje, a to je osnivanje internih i javnih finansijskih kontrola. Šta to podrazumeva? Prvo, podrazumeva jasna i kristalno čista pravila ponašanja svih korisnika budžeta u oblasti planiranja i izvršavanja finansija, podrazumeva postojanje internih revizija makar na nivou direktnih korisnika budžeta, kao i postojanje vrhovne revizorske institucije. To je jedan kompleksan sistem koji praktično treba sam sebe da štiti iznutra. Mogu reći ovako, direktni korisnici budžetskih sredstava su sa jedne strane na sistemu trezora, što znači da za svaku nabavku moraju da traže odobrenje od trezora, a kada dobiju odobrenje od trezora, idu sa zahtevima za plaćanje. Tu postoji jedna vrsta eksante, odnosno prethodne kontrole koja se sprovodi pre svega u fazi donošenja budžeta, kada svi korisnici donose svoje planove nabavke, pogotovo ako se radi o investicionim nabavkama kada su dužni da ih prijave. Sve one višegodišnje nabavke takođe moraju da se prijave i da se u nabavku uđe tek kada se obezbede kompletna sredstva. Jer ukoliko se ne obezbede sva sredstva, ne može da dođe do plaćanja obaveza. Tako je uspostavljen jedan sistem zaštite da praktično ne može da se ugovara, tj. i ako se nešto ugovori mimo ovih aproprijacija odobrenja u budžetu, zakon zabranjuje da se takve obaveze izvršavaju. To je sistemska mera koja štiti budžet. Što se tiče indirektnih korisnika budžetskih sredstava, sada postoji sistem da oni u fazi planiranja svojih budžeta moraju da se konsultuju sa direktnim korisnicima, da usaglase svoje planove nabavki u skladu sa tim delom i da u onom delu u kom se finansiraju iz budžeta budu usaglašeni sa direktnim korisnicima budžeta. Tu postoji jedan problem. Oni imaju i sopstvene prihode i u tom delu defakto ne vrše usaglašavanje budžeta sa svojim nadležnim ministarstvima. Svaki indirektni korisnik ima svoje organe upravljanja. Ovde govorim o npr. domovima zdravlja, školama, fakultetima i to su defakto ti korisnici koji su na prvoj liniji i morali bi, praktično, da kao nadzorni mehanizam imaju upravni odbor koji će donositi plan nabavke ili godišnji finansijski plan. Trebalo bi da imaju i nadzorni odbor. Kada se govori o indirektnim korisnicima organizacija obaveznog socijalnog osiguranja, oni po zakonu imaju obavezu da obaveštavaju i usaglašavaju i o planiranim sredstvima i o izvršenim sredstvima najmanje jednom godišnje. A dosadašnja praksa je da se to radi tromesečno. Organizacije obaveznog socijalnog osiguranja nisu na sistemu trezora i znači da imaju svoje podračune, ali bi kod njih trebalo da sistem pravljenja finansijskog plana ide na njihov upravni odbor, pa na saglasnost u Ministarstvo finansija, a onda kada se dobije odobrenje od vlade, ide se na usvajanje skupštine. Praktično, skupština usvaja finansijske planove ovih organizacija. Kada govorim planove, bitna stvar je da se tu defakto daje struktura potrošnje po vrstama i namenama i svi jasno mogu da imaju uvid u to na šta će se i u kojoj meri trošiti javna sredstva. Koliko je meni poznato, organizacije obaveznog socijalnog osiguranja, a tu mislim pre svega na penzijsko-invalidsko osiguranje zaposlenih, Republički zavod za zdravstveno osiguranje i Nacionalnu službu za zapošljavanje, od ukupne javne potrošnje od oko 850 milijardi na godišnjem nivou, troše oko 350–400 milijardi. U ove tri organizacije postoje izuzetno jake i obučene službe internih kontrola. To su ljudi sa dugogodišnjom praksom i za sada je njihov zadatak zaštita samog sistema da ne bi dolazilo do onih havarija koje su se dešavale u prošlosti. Oni su defakto ekspos kontrola koja naknadno dolazi. Suština priče je da pre nego što se desi zloupotreba, kiks ili havarija, sistem sam sebe zaštiti. Oni su taj neki korektivni faktor koji naknadno sprovodi kontrole javnih nabavki. Ono što je bitno, svi oni na početku i na kraju godine daju svoje planove za izvršenje i izvršene planove npr.za javne nabavke i tu postoji jedan sistem praćenja javnih nabavki. Kada se govori o internoj reviziji Ministarstva finansija, mi smo na početku. Pre svega kapacitet nije dovoljan za ovoliku teritoriju i toliku količinu nabavki. Uz pomoć Evropske agencije za razvoj je pre godinu dana započet jedan projekat i sada smo u fazi izrade strateškog plana utvrđivanja potreba za revizorima u celom javnom sektoru. Završava se priručnik o radu, neka metodološka uputstva. Ali pošto ne možemo da čekamo sve to, mi radimo naš posao na najbolji mogući način, koliko umemo i možemo. A naš posao se defakto svodi na sledeće. Svaka faza ili svaka poslovna promena ima četiri koraka. Prvi je iniciranje. Neko pokreće, pokazuje potrebu za javnom nabavkom ili potrebu za osnovnim sredstvom. Druga faza je odobravanje. Ko to radi? Obično rade vrhunski menadžeri ili rukovodioci pojedinih entiteta, ministri ili direktori uprave. Treća faza je izvršenje poslovne promene, gde dolazi do sprovođenja javne nabavke, a četvrta faza je evidentiranje celog posla. U sve četiri faze postoji bezbroj mogućnosti da dođe do, uslovno rečeno, grešaka ili propusta, pogotovo tamo gde procedure nisu jasno i nedvosmisleno postavljene. Upravo naš zadatak kao internih revizora je da procenimo taj unutrašnji ili zaštitni mehanizam koji se zove sistem interne kontrole. Kada se govori o sistemu interne kontrole, misli se na procedure. Naši koraci su da snimamo sistem, utvrđujemo kontrolne mehanizme koji se primenjuju unutar sistema i da na osnovu toga dajemo svoju ocenu, tj. mišljenje da li su ti kontrolni mehanizmi koji su uspostavljeni unutar sistema odgovarajući i da li oni mogu da na potpun i kvalitetan način obezbede zaštitu entiteta od eventualnih grešaka, propusta i drugih manjkavosti. Na kraju celog ovog procesa se pravi izveštaj sa preporukama da se sistem unapredi, izmeni, doradi. Preporuke se rade u saradnji sa tim entitetom i na osnovu preporuke se pravi akcioni plan, određuju se ljudi i rokovi u kojima moraju da se sprovedu određene korekcije sistema. Na kraju dolazi provera, posle isteka vremena za izvršenje ovih preporuka, da li su preporuke izvršene na adekvatan način i po dogovoru. Ove preporuke su defakto dispozitivi rešenja koja su se nekada donosila u inspekciji, gde se nalagalo korisniku budžetskih sredstava šta on mora da uradi. Ovo je blaža varijanta, ali je efekat mnogo jači. Oblast javnih nabavki je komplikovana oblast i postoji mogućnost greške onih ljudi koji rade, pogotovo onih koji nisu dovoljno obučeni, kao i greške u radu poručioca i dobavljača. Današnji zakon nam daje nekakav okvir da sprovedemo nekakve postupke, a mi radimo sledeće: utvrđujemo prvo da li je naručilac doneo plan nabavke za tekuću godinu i da li su za tu nabavku utvrđena sredstva u finansijskom planu, a što je bitno da bi se povezali plan nabavke i finansijski plan. Nakon utvrđivanja napred navedenog, prelazi se na kontrolu postupka sprovođenja javnih nabavki pokrenutog u skladu sa zakonom, i to da li je doneta odluka o pokretanju postupka javne nabavke, pa da li ta ista sadrži sve elemente određene zakonom. Ukoliko se javna nabavka oblikuje po partijama, utvrđuje se da li je doneta odluka o oblikovanju javne nabavke, pa da li se donosi odluka o obrazovanju komisije za javne nabavke i da li je ista u saglasnosti sa odlukom i kriterijumima za obrazovanje komisije za javne nabavke, zatim, da li je tražena saglasnost od Uprave za javne nabavke u slučajevima kada je to propisano zakonom i da li je ista dobijena, da li konkursna dokumentacija sadrži sve elemente predviđene zakonom, da li se oglasi o javnim nabavkama objavljuju u „Službenom glasniku“ i u najmanje jednim dnevnim novinama. Kod prikupljanja ponuda utvrđujemo da li su potpune i blagovremene, da li su dostavljena punomoćja za prisustvo otvaranju ponuda, da li je formiran zapisnik sa otvaranja ponuda, da li se vrši kontrola i bodovanje o postavljenim kriterijumima iz konkursne dokumentacije, da li je naručilac poslao u roku od tri dana zapisnik sa otvaranja ponuda, da li je naručilac sastavio pismeni izveštaj o svakom dodeljenom ugovoru o javnim nabavkama, da li je naručilac poslao obaveštenje o dodeljenim ugovorima, da li nadležni organ donosi odluku o dodeli ugovora o javnim nabavkama, a to su obično direktori ili ministri, da li ponuđaču koji nije izabran na osnovu njegovog pismenog zahteva naručilac šalje obrazloženje o dodeli ugovora, da li su ugovori zaključeni u skladu sa odlukom o pokretanju postupka, rokovima, vrednostima, načinu regulacije međusobnih prava i obaveza i da li se sprovodi kontrola realizacije ugovora, da li naručioci prikupljaju i evidentiraju podatke o dodeljenim ugovorima o javnim nabavkama, i to posebno za dodelu ugovora o nabavkama dobara, pa posebno usluga i posebno radova, posebno za velika, posebno za mala. Pa da li se izveštaj o ugovorima o javnim nabavkama dostavlja Upravi za javne nabavke i da li isti sadrži podatke predviđene zakonom? Da li su izvršene određene knjigovodstvene evidencije prilikom realizacije dogovorenog, usluga, isporuka, plaćanja i sl.? Pa da li se zaključuju aneksi osnovnih ugovora i da li se sprovode postupci za iste, praćenje realizacije zaključenog ugovora i plaćanje? Ovo je sve navedeno da bi se videlo koliko je polje rizika. Na svakoj stavci može da dođe do propusta i greške, do nepoštovanja koraka. Zbog toga mi pokušavamo da uspostavimo sistem, da propišemo pravila koja će na jedinstven način da primenjuju svi entiteti u javnom sektoru. Praksa EU je u jednom delu slična našoj, s tim da su oni otišli malo dalje, pa su napravili praktični vodič za procedure sklapanja ugovora, gde se izuzetno detaljno i precizno po svakoj vrsti nabavke opisuju pravila i koraci i na osnovu kog su doneli gomilu formulara koji su obavezni i defakto u svakom koraku nabavke imate taj obrazac. I svaki obrazac predstavlja dokaz da je neki postupak urađen. Nama bi tako nešto puno pomoglo. Ako imamo definisan revizorski trag, vrstu tog dokumenta, olakšaće nam se posao nadzora jer imamo priručnik, imamo ono što je urađeno i imamo kriterijum. Izvršimo upoređenje i uvidimo propust u onome što je na terenu urađeno. Dajemo preporuku za ispravku i proces ide mnogo lakše. Mi se nadamo da ćemo u toku sledeće godine uraditi mnogo više da proširimo našu funkciju pre svega na direktne korisnike budžeta kao ekspos kontrolu, a da će se paralelno raditi na preciziranju i zatezanju sistema tzv. eksante kontrole. Jer kada se nešto desi, onda je kasno.
Diskusija:
Gđa Barać: Čuli smo kako treba da bude, ali da vidimo kako to izgleda. Da li je neko kontrolisao i čija je nadležnost u vezi sa nabavkom lokomotiva gde nije bilo postupka javne nabavke i da li je neko nešto preduzeo?
G. Gavrović: Budžetski inspektor je na terenu i vrši kontrolu. ŽTP kao javno preduzeće nije u direktnoj kontroli nadzora trezora, odnosno nije u neposrednoj eksante kontroli, pa se njihovi planovi i izvršenja vrše preko sopstvenih računa, i to je upravo onaj deo koji moramo unapređivati.
Gđa Barać: Interesantno je da vlada često finansira određene investicije rekonstrukcije i adaptacije zgrada. Da li je izvršena finansijska kontrola rekonstrukcije zgrade Ministarstva finansija i da li je kontrolisano planiranje nabavke? Često čujemo da se zgrade iz stečajne mase banaka uz saglasnost vlade dodeljuju korisnicima. Npr. jedna zgrada je data Trgovinskom sudu i izvršena je rekonstrukcija. Da li je kod ovih zgrada vršena kontrola i kako?
G. Gavrović: Morate se obratiti nadležnim organima. Postoji nešto što je službena tajna, tj. ovlašćenje, tj. tzv. hijerarhija u radu i funkcionisanju državnih službenika.
Gđa Barać: Zašto tajna kad je to javni posao?
G. Gavrović: Prosto, zbog pravila sistematizacije i radnih zadataka ja nemam pravo da Vam dam odgovor.
G. Bogić: Uprava za suzbijanje organizovanog kriminala vršila je neke provere u cilju dokazivanja postojanja krivičnog dela. Kada su javne nabavke ŽTP-a u pitanju, mi smo izvršili određene provere i izveštaj dostavili tužiocu. Tužilac je tražio dodatne provere i nakon toga će utvrditi da li postoje elementi krivičnog dela koje se goni po službenoj dužnosti ili ne. A na osnovu člana 17 Zakona o suzbijanju organizovanog kriminala, podaci u toku istrage predstavljaju službenu tajnu i mogu se dobiti samo po odobrenju tužioca ili istražnog sudije.
Gđa Vesna Pešić: Pitaću g. Bogića. Interesantno je koliko je bilo krivičnih prijava za kršenje pravila javnih nabavki a da nikada nije podignuta nijedna optužnica niti je bilo optuživanja. I kada je reč o stanovima, gde je nastala šteta od oko 30 miliona maraka, prosto je nemoguće da niko nije kažnjen. Iz Vašeg izlaganja se nameće da je bilo intervencija. Lično mislim, da bi se korupcija sprečila i da bi se podizala svest javnosti o korupciji, da bi ceo taj lanac počeo da funkcioniše, moramo da imamo slučajeve koji će biti raščlanjeni i da javnost može to da kontroliše. Iz Vašeg izlaganja se zaključuje i da nijedan slučaj nije procesuiran, pa se nameće mišljenje da postoji politička intervencija, tj. politička moć koja utiče na to da ne može da dođe do procesuiranja određenih slučajeva korupcije. I da li postoji zaštita institucije da bi se održao njen ugled, a kroz to i zaštita nekih lica?
G. Bogić: Kada sam rekao da nije procesuiran neki slučaj, to znači da nije doneta presuda. Ja ne mogu da dam odgovor u ime tužilaštava i Ministarstva pravde. Statistika o korupciji kaže da je 2002. godine podneto 1 795 prijava za kršenje službene dužnosti, a doneto je 432 presude. U 2001. godini je podneto 2 576 prijava, a doneto je 380 presuda. U 2003. godini je podneto 3 098 prijava, a presuda je donesena u 432 slučaja. Globalno gledano, za sva koruptivna krivična dela su dosta blage kazne. Spadamo u red strogih država kada se pogleda zakon o koruptivnim delima, ali po izrečenim presudama smo najblaži. Svega 16 % presuda se završi osuđujućim presudama, a 50 % njih su uslovne. Nema slučaja oduzimanja imovinske koristi, a to bi trebalo raditi. Problem kažnjavanja nije u nadležnosti MUP-a. Politički uticaj sigurno postoji, ali ni to nije u mojoj nadležnosti. Kod afere o stanovima mi smo podneli prijave. Problem je i što je ukinut društveni javni pravobranilac, koji je štitio društvenu svojinu. A kad se uđe u postupak, morate imati oštećenog. Često, kada vodimo istrage, dolazimo do pravnih lica i preduzeća koji su odavno prestali da postoje. Postavlja se pitanje ko je tu oštećen i ko će da štiti društvenu svojinu. U UBPOK-u imamo svega dvadesetak ljudi koji se bave problemom organizovanog finansijskog kriminala. I ovo što smo uradili predstavlja nadljudski napor. A moramo da poštujemo zakon i ne smemo da ga kršimo, a to ide u prilog kriminalcima. I još jedna stvar, u borbi protiv organizovanog kriminala mi kao država nemamo sluha za primenu specijalnih istražnih tehnika i metoda u suzbijanju kriminaliteta, a kriminalci koriste baš najnovije tehnologije da bi se obogatili. A mi kasnimo sa zakonom.
G. Bueb:
Napomena priređivača
Izlaganje g. Bueba tehničkom omaškom nije snimljeno u originalu. Sa sadržajem ovog izlaganja možete se okvirno upoznati na osnovu prezentacije g. Bueba i transkripta simultanog prevoda njegovog izlaganja.
Slažem se da što se tiče javnih nabavki, to jeste jedan od najboljih načina da se koristi korupcija. Takođe, imam iskustva sa teškoćama u borbi protiv korupcije u sektoru javnih nabavki. Stručnjak sam agencije OLAF. Daću neke pozitivne komentare: Ostvarili ste ogroman napredak u poslednje tri godine. Pre toga niste imali nikakvu borbu. Dali smo vam neke ideje koji su koraci u pripremi, recimo, Uprave za javne nabavke i drugih entiteta. Treba povećati zaštitu kupaca pre svega. Prvo, morate povećati profesionalizam kupaca, morate ih osposobiti. Moraju biti izuzetno spremni, isto kao i predstavnik kompanije sa kojom radi. To je vrlo specifično i nije običan posao koji neko može da radi bez osposobljavanja. Kupac mora da bude obavešten o raznim metodama koje kompanija koristi, kako koristi mogućnosti i načine za korupciju. To je stvar iskustva. Mora znati i posledice svoje odluke. Mogu se povećati sankcije, kao i uvesti ih za kupce. Više od 50% slučajeva korupcije pokreću državni službenici, a ne kompanije. Ako govorimo o korupciji, s druge strane se radi o moralu. Najodgovorniji u korupciji su oni ljudi koji imaju moć odlučivanja, da li neko može da kaže da ili ne kada mu se nudi mito. Istražitelji i njihova kompetencija su bitni jer je teško otkriti prevaru. A za korupciju je neophodna prevara. Da biste otkrili prevaru, morate da uđete u račune kompanije, jer one simuliraju svoje račune i izveštaje. Ako nemate kompetentnost i ovlašćenje, ne možete otkriti prevaru. Zato je bitno specifično osposobljavanje. Razvoj novih mehanizama i načina za širenje korupcije, za transfer novca, zahteva obučene ljude. Neophodno je povećanje prevencije i smanjenje rizika u organizacijama putem dobrih i postojećih zakona. Organizacije mogu da otkriju prevare u svom okviru. Na kraju, svuda u Evropi govorimo o reviziji i kontroli. Iluzija je misliti da se revizijom mogu rešiti svi problemi. Revizija je plus posle kontrole. Kontrola mora da bude važna. Prvi način je, generalno, revizija propisa, verifikacija da li su zakoni valjano primenjeni. Druga revizija u sektoru javnih nabavki je revizija istraga o prevari. Nadam se da ćete uskoro imati perfektan sistem.
Četvrta sesija: Specijalizovana i nezavisna antikorupcijska agencija
Moderator
Gđa Verica Barać, predsednik Saveta Vlade Republike Srbije za borbu protiv korupcije
G. Goran Vujović, Odeljenje za međunarodnu saradnju i evropske integracije, Ministarstvo pravde Republike Srbije
Uspostavljanje antikorupcijske agencije u svetlu Nacionalne strategije za borbu protiv korupcije u Srbiji
Zahvaliću se svima koji su učestvovali u donošenju Nacionalne strategije u borbi protiv korupcije, i to državnim organima Republike Srbije, ekspertima Saveta Evrope, nevladinim organizacijama i medijima. Strategija je dobila povoljne ocene naročito od međunarodnih institucija pre svega zato što se njome predviđa da se formira jedno nezavisno antikorupcijsko telo, pa je planiranje Zakona o Agenciji za borbu protiv korupcije u stvari rezultat analiza međunarodnih iskustava u ovoj oblasti, u zemljama koje su već postigle značajne rezultate u borbi protiv korupcije. Zato smo, imajući u vidu obaveze koje izviru iz konvencije UN protiv korupcije, zatim 20 vodećih principa borbe protiv korupcije Saveta Evrope i ostale međunarodne instrumente koji regulišu ovu oblast, kao i činjenicu da su GRECO evaluatori, koji su evaluirali više od trideset zemalja, uputili preporuke za formiranje ovog specijalnog tela, Akcionim planom za harmonizaciju propisa Republike Srbije sa EU za 2005.godinu i predvideli formiranje i izradu zakona za borbu protiv korupcije i u nacionalnoj strategiji predvideli to kao prioritet za borbu protiv korupcije. U tom smislu je Komisija za reformu pravosuđa formirala radnu grupu za izradu zakona, koja je počela da radi u avgustu. Zakon će pripremiti Ministarstvo pravde i Savet za borbu protiv korupcije Vlade Republike Srbije, u saradnji sa OEBS-om i Savetom Evrope, a biće završen do Nove godine. Tim zakonom će biti formirano ovo samostalno, nezavisno telo. Iako je donošenje ovog zakona skopčano sa brojnim problemima, materijalnim, organizacionim i kadrovskim, formiranjem tog tela bi trebalo da dobijemo jedinstvenu instituciju koja će moći samostalno ne samo da analizira i opisuje stanje već i da preduzima konkretne mere u unapređivanju borbe protiv korupcije. Radna grupa je već u početku zaključila da je neophodno doneti zakon koji će sadržati sveobuhvatne regulative koje će se odnositi na antikorupcijsko telo, kao i najnužnije promene u drugim propisima koji su vitalni za sferu borbe protiv korupcije, kao i da je potrebno formirati nadzorni odbor koji će imati kontrolnu funkciju i koji će podnositi godišnji izveštaj Skupštini Srbije o radu agencije. U izradi zakona javila su se mnoga pitanja i problemi na koje moramo odgovoriti u toku rada kako bismo dobili funkcionalno telo koje će odgovarati savremenim zahtevima borbe protiv korupcije. Prvo, agencija mora da ima određeni stepen nezavisnosti da bi mogla da vrši svoju funkciju, naravno bez pritisaka, kao i da učini veliki napor u prevenciji koruptivnog ponašanja, i to u širem smislu, jer treba uraditi edukaciju i animiranje javnosti u cilju pridobijanja njene podrške. Govoreći o edukaciji, treba reći da je radi ostvarenja tog širokog kruga krajnje komplikovanih zadataka koje će ovo telo imati, krajnje neophodan dovoljan broj obučenih članova, a to iziskuje finansijsku potporu. U tom smislu, potrebno je stalno stručno usavršavanje na raznovrsnim poljima kao što su pravo, ekonomija, finansije, računovodstvo itd. da bi na kraju prevencija, istraga i gonjenje dali zadovoljavajuće rezultate. Takođe se postavlja pitanje da li će agencija imati istražne ili tužilačke funkcije, kao i da li će se baviti pitanjem velikih to jest političkih korupcija, kao i kakav će biti odnos korupcije i organizovanog kriminala, da li će se i tim pitanjem baviti ovo telo. Kako ne postoji univerzalni tip antikorupcijskog tela za borbu protiv korupcije, analizirali smo iskustva evropskih država i u skladu sa domaćim prilikama odlučiće se koji će se model iskoristiti i da li će to biti preventivno ili represivno telo. Znači, tek predstoji rad da bi se odgovorilo na to pitanje. Ustanovili smo da je važno ojačati javnu svest i ukazati na opasnost od korupcije i njena štetna dejstva. Zato, naravno, treba analizirati efekte kampanja koje bi se eventualno sprovele i ojačati transparentnost i odgovornost unutar institucija javnih administracija, naročito u onim sektorima i procedurama koji su podložni korupciji i gde je rizik od koruptivnog ponašanja najveći. U tom smislu se razmišlja o uvođenju unutrašnje kontrole i o uvođenju planova integriteta, koji bi trebalo da smanje taj rizik i mogućnosti koruptivnog ponašanja. Mogu da kažem da je predviđen multidisciplinarni pristup u radu agencije, koji bi trebalo da dâ veoma dobre rezultate. Veoma je važno utvrditi nadležnost i svrhu agencije, kao i razgraničiti delatnost sa drugim antikorupcijskim telima, ali i istovremeno koordinirati njihov rad kako bi se korupcija svela na podnošljiv nivo. Znači, zakon će regulisati položaj agencije u odnosu na postojeća tela u čiju nadležnost spada i borba protiv korupcije, celokupnu situaciju koja se tiče borbe protiv korupcije, a biće otklonjeni i nedostaci Zakona o finansiranju političkih stranaka i Zakona o sprečavanju sukoba interesa pri vršenju javnih funkcija. Zakonom će biti regulisan izbor predstavnika agencije, njena struktura, ovlašćenja, poslovi i kontrola rada agencije. Unapređenjem i harmonizacijom zakonodavstva Republike Srbije sa međunarodnim standardima za borbu protiv korupcije istaknut je napredak koji je Republika Srbija ostvarila usvajanjem nekih od ključnih propozicija za borbu protiv korupcije i ponoviću da je donet niz zakona o javnim nabavkama, finansiranju političkih stranaka, sprečavanju sukoba interesa, slobodnom pristupu informacijama od javnog značaja, kao i Krivični zakonik. Upućen je bio i apel Skupštini državne zajednice SCG da što pre ratifikuje konvenciju Skupštine UN, što je učinjeno 22. oktobra 2005. godine i nadam se da će uskoro biti usvojena građanskopravna konvencija Saveta Evrope, kao i dodatni protokol na krivičnopravnu konvenciju Saveta Evrope, a nadam se da će se nastaviti sa harmonizacijom zakona i prakse sa međunarodnim standardima za borbu protiv korupcije. U okviru radne grupe mora se raspravljati o nesmetanom pristupu informacijama koje mogu biti relevantne za prevenciju i otkrivanje korupcije. Mora se odgovoriti i na pitanje da li će se formirati baza podataka koja će biti dostupna svim subjektima koji se bave borbom protiv korupcije, pa je u tom smislu neophodno reći da je bitna koordinacija aktivnosti na ovom polju ne samo u okviru Srbije i Crne Gore već i na internacionalnom planu. Na kraju, ova konferencija je podstrek svima koji rade na ovom polju i mogućnost da uz pomoć prijatelja i kolega sagledamo najbolja iskustva za unapređivanje i koordinaciju međunarodnih instrumenata i mehanizama za borbu protiv korupcije. Jer, borba protiv korupcije je trajan zadatak svih koji u tome učestvuju.
G. Jean-Pierre Bueb, Centralna služba za sprečavanje korupcije, Pariz
Iskustva antikorupcijskih agencija u razvijenim zemljama
Napomena priređivača
Izlaganje g. Bueba tehničkom omaškom nije snimljeno u originalu. Sa sadržajem ovog izlaganja možete se okvirno upoznati na osnovu prezentacije g. Bueba i transkripta simultanog prevoda njegovog izlaganja.
Presentation in ppt you can take over here
Ja ne predstavljam samo specijalizovanu agenciju Francuske, već pratim i čitavu Evropu. Svima su poznati problemi i vreme je za akciju jer su u svim zemljama usvojeni zakoni protiv svih oblika koje poprima korupcija. Najlakši deo posla je obavljen i sada počinju teškoće. Prva je sprovođenje, implementacija zakona koje ste usvojili. Teško je zbog toga što to zahteva ne samo istragu i korišćenje sudskih postupaka već i eliminaciju i smanjenje rizika za korupciju i još više promeniti mentalitet i navike stanovnika, državnih službenika i funkcionera u celini. Morate da implementirate istovremeno, namerno koristim odredbu istovremeno, simultano, sankcije, prevenciju i prosvećivanje. To su tri stuba efikasne akcije. Rešenje koje predlažu međunarodne organizacije, opšte uzev, jeste da se stvori jedna ili više službi. Da li je to dobra ideja? Pokušaću da odgovorim na to u prvom delu prezentacije, a nakon toga ću dati neke primere rešenja koja su usvojena u razvijenim zemljama. Neću govoriti o SAD jer FBI i CIA imaju šira ovlašćenja i obaveze van korupcije i nemoguće je primeniti njihov primer zbog tolikih razlika.
Borba protiv korupcije je beskrajna borba i obaveza. Imam primer iz starog Egipta. Mi smo danas u istoj situaciji. Borba je beskrajna jer ima razne karakteristike i radi se o tajni, starom fenomenu i smatra se kao normalna praksa i da se može vršiti bez ikakvih posledica. Zato traži sve sofisticiranije instrumente. Borba je obavezna da bismo razvili komercijalnu razmenu i da bi stanovništvo steklo poverenje u svoje lidere. Važno je pratiti razvoj mentaliteta, moral, etiku, deontologije i smanjiti rizike da bismo postali efikasniji u borbi. Da li je specijalizovana jedinica odgovarajući instrument? I šta znači specijalizovana jedinica? Možemo reći da je to jedan element globalne strategije za borbu protiv korupcije. To je sredstvo, a ne cilj. Jer nam cilj nije da imamo jedinicu za borbu protiv korupcije, već da korupciju suzbijemo. Takođe, instrument se mora efikasno koristiti i biti u skladu sa potrebama prilikom njegove primene. Strategija je definicija ciljeva, a ciljevi u ovoj našoj specifičnoj situaciji su prioriteti za lokalnu vladu, za zemlju kao takvu, za zemlju u kojoj se radi. Da li je to suzbijanje korupcije, borba protiv pranja novca, organizovanog kriminala? Tu postoje različiti ciljevi i morate se opredeliti koji je najprilagodljiviji vašoj zemlji. Neću vam dati model specijalizovane službe, već ću insistirati na poenti, tj. pitanju na koje morate dati odgovor da biste otkrili koje je najbolje rešenje za vašu zemlju. Postoje potpuno različiti pristupi. Pitanje vezano za ciljeve je koga se to tiče, koga obuhvata borba protiv korupcije, kriminalce, lidere, političare ili državne službenike. U vašoj zemlji prvo i pre svega morate ovom pitanju postaviti prioritet. Možda da prva tri cilja budu političari, pa državni službenici itd. Vi morate da uspostavite prioritete i preduzmete različite mere koje su u funkciji obezbeđivanja odgovora. Stvar koja je jako važna je na koji problem je javno mnjenje osetljivije. Uspeh borbe protiv korupcije može da bude efikasan samo ako javno mnjenje veruje da se borite protiv ključnih aspekata korupcije. Na kraju, pitanje je koje mere se zavode od strane međunarodne organizacije. Imate različite zakone, razne konvencije koje ste ratifikovali i u tim međunarodnim konvencijama imate razradu određenih mera i u skladu sa njima morate doneti sopstvene odluke. Ako date odgovor na ove tačke, morate da razradite akcioni plan koji znači izbor prioriteta i istovremeni rad na sankcionisanju, prevenciji i na obrazovanju stanovnika. Akcioni plan mora da znači i stvaranje zakonodavnog korpusa, a posle toga sprovođenje tih zakona. Jer nije dovoljno imati zakone, oni se moraju sprovoditi. Ako zakone ne primenjujete, to je gore nego da ih nemate uopšte. Sledeće dve poente su smanjenje rizika i konačno merenje rezultata. To se često ne uzima u obzir, ali je jako važno izmeriti rezultate. Takođe morate uzeti u obzir kratkoročne, srednjoročne i dugoročne mere. Morate pridobiti javnost, promeniti mentalitet, a to znači osposobljavanje, prosvećivanje i stvaranje ili jačanje službi ili odeljenja koji su prilagođeni ciljevima. Mala dopuna poslednje tačke. Ako rešite da stvorite, oformite ili koristite već postojeći entitet npr. u okviru policije za borbu protiv korupcije, a stanovništvo veruje, s pravom ili ne, da je taj entitet korumpiran, sigurno nećete postići uspeh. Morate da oformite entitet u zavisnosti od mišljenja javnosti o već poznatim entitetima. Time dobijamo širok raspon mogućih rešenja, strategija. Strategija takođe uzima u obzir raspoložive mogućnosti, tj. specifičnosti nacionalnog konteksta. Nije to isto u Srbiji i Crnoj Gori, Bosni ili Hrvatskoj. Situacija se razlikuje. Vi imate opšte probleme koji su isti, ali vaši mentaliteti i zakoni su nešto drugačiji i morate te specifičnosti da usvojite i uzmete u obzir, da izmerite sposobnost postojećih entiteta, da izmerite percepciju koju stanovništvo ima u odnosu na te entitete. Ako stanovništvo smatra da je postojeća Uprava za javne nabavke korumpirana, morate kreirati neku drugu bez obzira na to da li je percepcija ispravna. Govoreći o sredstvima koje imate na raspolaganju, važno je imati hrabrosti da ograničite ambicije. Generalno, želi se da se uradi sve odjednom, ali se ipak mora ići korak po korak. I to znači ograničiti ambicije i svesti ih na realne mogućnosti. Izneću vam nekoliko primera specijalnih službi. Klasičan entitet je jedinica koja se bori protiv korupcije i protiv ekonomske i finansijske prevare, što je vezano za politiku pravednosti i korišćenja multidisciplinarnih stručnjaka iz redova ljudi koji su zaposleni u poreskoj upravi, bankama i drugim institucijama. Taj entitet treba da se bavi i istraživanjem i sankcionisanjem. Generalno, u velikom broju zemalja je ovo usvojeno kao ispravno. Drugo je više usmereno na borbu protiv organizovanog kriminala, jer borba protiv organizovanog kriminala znači borbu protiv korupcije i jako je bitna. Takođe, ta jedinica za borbu protiv organizovanog kriminala i pranja novca koristi metode tajnih službi, specijalna sredstva istrage i u odnosu na prethodni sistem istrage, razlike su vezane za kretanje sredstava i nezakonite koristi. Zbog toga ova specijalizovana jedinica mora da bude formirana iz redova finansijskih specijalista. Druga vrsta entiteta se tiče organizacije razmene informacija. Generalno se stvara u zemljama gde ima mnogo raznih entiteta koji imaju informacije o kretanjima sredstava, javnim nabavkama itd. i neophodno je informacije razmenjivati jer je korupcija globalni problem i s njom se mora boriti na globalan način. Razmena između nacionalnih i međunarodnih agencija je takođe značajna. Razmena između carina, poreske uprave, socijalne zaštite, jedinica za borbu protiv droge, sve to treba razraditi. Jedna od mogućnosti koja se koristi od strane ovakvih entiteta je mogućnost konfiskacije ili zaustavljanja transfera imovine, kao i zaustavljanje ugovora, a zatim i istraga i otkrivanje ima li korupcije ili ne, i ukoliko je ima, sudski proces i sankcije za utvrđeni prekršaj. Obrazovanje stanovnika: cilj tog obrazovanja je da korupcija postane neprihvatljiva, da to više ne bude sudbina. Mora se promeniti mentalitet pomoću prikazivanja filmova, kurseva u školama, na univerzitetima, radi preuzimanja lične odgovornosti pre svega od strane zaduženih ljudi,, da preuzmu odgovornost i da promene lične etičke stavove. Poslednje je da jedinica za prevenciju ima za obavezu da prikuplja sve raspoložive informacije o korupciji, da izučava mehanizme i istražuje rizične situacije. Zatim, da osposobljava zaposlene radi razvoja etike, sprovođenja kontrolnih mera, da daje savete o dokumentaciji, ili situacijama, ili raznim zakonima, daje savet o postojanju rizika za korupciju u novim zakonima i, konačno, pomoć istražiteljima i sudijama time što će ih obučiti. Jer mi znamo koji su mehanizmi i kakve su situacije u kojima dolazi do korupcije i možemo da pomognemo istrazi da dođe do dokaza o prevari ili korupciji. Jer, glavna teškoća u borbi za pravdu je da se nađu dokazi. Imamo predstavu da su neki čovek, služba ili kompanija korumpirani, ali je veoma teško pronaći dokaze, a oni su neophodni za presudu koju tražimo na sudu. U zaključku da kažem da postoji velika raznovrsnost situacija od zemlje do zemlje. U mojoj zemlji verujemo da državni službenici i sudije nisu korumpirani. možda od 1 % do 2 %. Kod vas je to drugačije, kao što je drugačije u nekoj trećoj zemlji. Kod vas sudije, recimo, nisu dovoljno plaćene da mogu da opstanu bez mita i to je glavni problem koji morate rešavati i staviti ga na listu prioriteta. Znači, nemoguće je dati vam jedinstven model za rešavanje problema. Jedino jedinstveno je istovremeno sankcionisanje, sprečavanje korupcije i obrazovanje javnosti i mora se raditi na sve tri stvari da bi se uspelo. U Italiji je, na primer, dobro poznat primer manipulite – akcije čiste ruke. To je bila agencija koja se bavila samo sankcionisanjem korumpiranih ljudi. Radila je par godina i korupcija nije nestala. Šta se dešava? Uhapšeno je na hiljade funkcionera i službenika. Većinu sudije smatraju nevinim jer su uhapšeni na osnovu pretpostavki. I to je primer da sankcionisanje nije dovoljno. A ako radite samo na prevenciji, a ne i na sankcionisanju lica koja krše zakon, nećete postići ništa. U korupciji stradaju najsiromašniji. I još da kažem da uspeh ne zavisi samo od zakona, od sredstava koja se koriste za primenu zakona već i od dva važna kriterijuma, političke volje, koje ako nema, neće biti ni uspeha. Čak ni najbolje specijalizovane službe i rešenja neće postići uspeh ukoliko nema političke volje. Drugo, jako je bitna podrška javnosti. Morate uraditi sve da biste je dobili.
Ms. Madalina Scarlat, Prosecutor of the National Anticorruption Department within the General Prosecutor’s Office, Romania
Experiences of East European Anti-corruption agencies
Presentation in ppt you can take over here
I wish to represent to you a special unit created to fight against corruption. In Romania it was not created as an objective but as a necessity of the time. I will tall you about legal framework, and this is law number 78. On preventing and identifying and sanctioning corruption crimes, they created this law as a first step of admitting that in Romania is serious problem. They’ve created law in 2000.y. and than realized that is not enough only to create the law to solve the problem it was also necessary to create tool to use and to apply this kind of law. As a result in 2002.y. by government ordinance number 43 they created national anticorruption department which started to work from the moment it was created. Actually in the same legal framework we remembered law number 161 regarding some measures from ensuring transparency and caring out public dignity, civil service, business environment for the corruption prevention and sanctions. The status of the national anti corruption department is a specialized prosecutor’s office with competence in combating high and medium level corruption. It is also independent structure within the public Ministry, and is a prosecutor’s office functioning at the level of Supreme Court of justice and having a central structure on territorial offices. The personal of N.A.D. is made by 130 positions of prosecutors, nominated 92% of places which is a very special situation comparing with the other prosecution offices in the Romania in which for example are nominated only 40-60%. The reason that N.A.D. personals are almost complete is because they want this unit to function with the maximum effectiveness. N.A.D. also have judicial police officers, 170 positions, nominated 92%, specialists in economics, banking, financial, custom, IT fields, 45 positions nominating 99%. Clerk and administrative personal 165 positions and are nominated 95%. I am telling you this because it is I think a unique situation in Romanian prosecutor office, I don’t believe that there is not even one prosecution officer in Romania which places are nominated like in department of anti corruption. N.A.D. is headed by a chief prosecutor assistant by two depute chief prosecutors. Each sector and service is lead by chief prosecutor. I have to tell you that N.A.D. in the beginning was headed by general prosecutor assisted by also two deputy chief prosecutors but 2 months ago they change the law and they decided that it could not be two general prosecutors in Romania. So it remained only one general prosecutor of the general prosecutor office and the person who leads N.A.D. is called now chief prosecutor. But it has almost the status and the level of the general prosecutor of Romania. The N.A.D. is made by 3 sections. Section one which fight against the classical crime of corruption, section two who fights crime assimilated to the crimes of corruption and the section three which is made by prosecutors who appear in front of the court, because not all of the prosecutors of N.A.D. are going to the trial in front of the court. The competence of N.A.D. is made of categories of crime regarding law number 78: classical crime of corruption like acceptation of bribe, giving bribe, crimes assimilated to corruption, crimes related to corruption and crimes against the financial interest of the EU. The competence high and medium level corruption legal criteria: The level of damage caused by perpetrator must be over 200.000 EUR. To get the competence of D.A. the value of bribe must be over 10.000 EUR. The quality of the person who committed the crime must be special, so for example police officer, judges, prosecutors, public servants with control attributes etc. Economic financial crimes if it causes damage exceed the amount of 1.000.000 EUR. I have to tell you that this competence was established 2 month ago when they modified the law about N.A.D. before that the value of the bribes was over 3.000 EUR, but now they say that big problem in Romania is high and medium corruption and so we have to deal with this kind of cases. In my opinion the big problem in Romania is also the small level corruption, and it is very important that there is no difference who is the person who is corrupted. Relation with other institution, public authorities with control attributes, intelligence service and police which inform N.A.D. on corruption crimes that they detected and offer assistants in the investigation. Cooperation with the sector for fighting against organized crime within the prosecution office attached to the supreme court of justice when organized crime cases involve corruption. Communication thru the Ministry of justice with a central anti corruption group, the government structure for monitoring the national anti corruption strategy implementation. About the investigation measures the law establishes for intelligence service and for the person who detain information’s regarding corruption offences the obligation to inform N.A.D. They are also compelled to secure the crime traces, to keep the corpus delicate and any means of evidence that may be useful to the criminal investigation. At the request of chief prosecutor of N.A.D. or the prosecutor specially designed by him the intelligent service have to put at his disposal the unprocessed data or information. The N.A.D. creates its own methodical framework of evaluating and monitoring corruption cases. An activity meant to proceed and to prepare the criminal partially the N.A.D. forms its own data bases which is constantly updated, containing information’s based on summons and notifications from the specialized service dealing with a collecting and processing information’s out from the state authorities and organs with control attributes. Prosecutors specially assigned by chief prosecutor of N.A.D. assists the truthful essence solidity of received information as well as the possibility of turning the informative material in to the evidence. N.A.D. organizes its own judicial police, body in two compartments. One of them will deal with criminal investigation and the other will ensure the connections with informative structure of the Ministry of interior supplying the data base of N.A.D. with the information regarding corruption crimes which are about to be committed or were committed. In order to guaranteed the functional independency a technical service was created within the N.A.D. when there are solid indications regarding the commission of one of the crimes that fall under the N.A.D. competence, the N.A.D. prosecutors could use special investigative method for the purpose of gathering evidence or identifying the perpetrators, putting under surveillance bank accounts, access to IT systems, putting under surveillance and interception communication. And that is the most used method in our cases since the N.A.D. was created. They may order financial banking accounts, documents to be communicated to them. When there is no other method to detect an offence or to identified perpetrators under cover agents may be used by police officers, specially assigned for this purpose. That may perform under cover investigation only with an authorization of the chief prosecutor of N.A.D. The N.A.D. prosecutors also have the power to order specific measures regarding witnesses, experts and victims protection when the reasons of the investigation so requires. About the job that N.A.D. the made between 2002 and 2005 I think it is a great job, over 3.800 cases was under investigation, over 1.400 defendant send to trial for committing, over 2.000 crimes of corruption related or assimilated to corruption. More than 500 defendant’s sentences, 201 of them by final decisions, over 50 million EUR have been sized. As a defendants I mean of great example of corruption cases, we remember one former Ministry of agriculture, forest, water and environment, one depute general secretary with in the Ministry of agriculture, two cancellers within the general secretary of government, one canceller of EU integration affair within the Ministry of public finance, one director of some agencies, four directors and one president of the administrative canceller, one chief of legal department of the state domain agencies, four general directors within other ministries, one former senator member of the Parliament, 103 directors and inspectors, one general of brigade, two generals within the Ministry of national defense, 28 employees within the Ministry of national defense, one assistant magistrate within the high court of justice, one court clerk high court of justice, 8 judges out of which one was court chief, two prosecutors, one judicial executor, two accounting experts, one technical expert, 5 lawyers, 9 legal cancellers, 11 public servants within general direction of public finances, 189 police employees and 6 gamers, one officer of Romanian intelligence service, 26 custom officials, 8 commissars of financial guard, and over 300 businessmen. And I assure you this kind of work is not easy to finish within 3 years. I remember that N.A.D. was created in 2002 and now in 2005 it is not yet finished. And we have a lot of another case similarly with this under pursue. Difficulties of N.A.D. its lack of information’s on the specialized services, many unchecked data send by these services, many notes concerning crimes committed long time ago, the insufficiency of the technical and human means.
Diskusija:
Gđa Marijana Trivunović – Open Society Justice Initiative: Imam pitanje i komentar za gošću iz Rumunije. Kako ste uspeli da obezbedite samostalnost ovog odeljenja i koje su mere za sprečavanje političkog mešanja u Vaš posao? A kada ste imali politički osetljiva istraživanja ili slučajeve pred sudom, kako ste obezbedili samostalnost sudija bez političkog uticaja na njih?
Gđa Scarlat:
Napomena priređivača
Izlaganje gđe Scarlat tehničkom omaškom nije snimljeno u originalu.
Mi smo pokušali da obezbedimo da ne bude nikakvih mešanja i intervencija jer zakon kojim smo mi oformljeni utvrdio je da smo samostalna jedinica i zakon je tako pripremljen da ne postoji mogućnost za intervenciju. Da bih odgovorila tačno na Vaše pitanje, morala bih da objasnim sve, vladinu uredbu 43 po kojoj smo formirani, a to je dosta opširno. Odgovor je u tome što postoje pravni zakoni, prerogativi, tj. zakonske kazne koje određuju i utvrđuju našu nezavisnost. I u drugim zemljama ima takvih rešenja, ali šta je sa praksom? Koliko je meni poznato, u praksi nije bilo intervencija, a dokaz za to je da je lice koje smo poslali na suđenje veoma značajna ličnost sa velikim uticajem i slučaj se ticao velike sume novca i velikog biznisa. I mislim da je dokaz i što su ljudi koji su izvedeni na sud osuđeni i bar polovina je u zatvorima. Mislim da je to dokaz da nije bilo spoljnih uticaja. Ja nisam doživela ni osetila pritisak da li da neku odluku donesem ili ne. Što se tiče sudija, stvari stoje ovako. Ne postoji specijalna jedinica sudija koji se bave time. Mi podižemo optužnicu, šaljemo ih na sud, a na sudu je sudija nezavisan i nema nikakve veze sa nama. U Rumuniji još ima problema u pravosuđu i treba još vremena dok sistem ne postane savršen. Pretpostavlja se da sudija treba da bude nezavisniji i od nas i u svakom slučaju nemamo situacije da su ljudi koji su izvedeni na sud ostali neosuđeni. Verovatno i zbog toga što smo imali veliki broj dokaza. I na kraju, sudije ipak nisu moj domen.
G. Bueb:
Napomena priređivača
Izlaganje g. Bueba tehničkom omaškom nije snimljeno u originalu.
Pitanje nezavisnosti je najkritičniji problem novih agencija, specijalnih službi i sl. Rešenja koja se usvajaju u različitim zemljama zavise od situacija u kojima se nalaze. U Francuskoj, na primer, moja jedinica zavisi samo od Ministarstva pravde, a šef tog odeljenja je glavni tužilac. Jer u Francuskoj je sudstvo stvarno nezavisno od političke moći, a to nije slučaj svuda. Prošle godine sam bio u Letoniji i napravio sam reviziju jedne organizacije KNABA. To je jedna organizacija koja je u stvari klasična služba koja ima ovlašćenja i za istragu i za borbu i za presudu. Kada sam bio tamo, problem je bio ko će biti šef službe. Prethodni šef službe je podneo ostavku iz ličnih razloga, a zamenik koji je bio v.d. je, bar po mom uverenju, bio suviše efikasan prema političarima. Parlament je odlučivao ko će biti šef službe i odlučeno je da ne imenuju njega već drugog, koji je takođe iz jedinice i funkcionisao je samo kao šef jedinice. Tako je šef jedinice postao šef službe samo iz političkih razloga. Drugih razloga nije bilo. Stvarno je veliki problem garantovati samostalnost službe. Ukoliko želite da date garancije, vaša zemlja je ta koja mora da izabere odgovarajuću situaciju za davanje garancija samostalnosti. Koja je najsamostalnija organizacija u Srbiji? Morate uzeti primere te organizacije da biste rekli da je nezavisna u odnosu na druge.
G. Walecki:
Napomena priređivača
Izlaganje g. Waleckog tehničkom omaškom nije snimljeno u originalu.
Hteo sam da pitam nešto o čitavom pitanju percepcije korupcije. Ako sam pravilno shvatio, Vi kažete da ako je agencija za borbu protiv korupcije nekredibilna u javnosti, nju treba reformisati. Da li mislite da treba promeniti rukovodioce u toj agenciji ili je zameniti drugom agencijom? Po meni će to rešenje biti revolucija ako ga uvedemo kao način za evaluaciju, ocenu antikorupcijskih agencija. Ne samo brojke, ne samo politički favoriti već kako javno mnjenje sagledava borbu protiv korupcije. Pitam se da nije suviše rizično dozvoliti javnom mnjenju da odlučuje da li treba da menjamo agenciju za borbu protiv korupcije? S druge strane, to bi moglo da bude pitanje, faktor koji bi agenciju držao u odgovornosti, to šta misle mediji, šta misli javnost.
G. Bueb:
Napomena priređivača
Izlaganje g. Bueba tehničkom omaškom nije snimljeno u originalu.
Možda nisam bio dovoljno jasan. Po mom mišljenju, narod mora da veruje u efikasnost te agencije koja je stvorena. To nije samo pitanje percepcije, kao što je npr. transparentnost u vezi sa klasifikacijom zemalja. To je mnogo sofisticiranije, detaljna analiza tj. anketa stanovništva sa svim karakteristikama prave ankete vezane za mišljenje. Ne da se uzmu rezultati neke druge istrage koju neko drugi sprovodi, već da se meri koliko narod veruje u tu agenciju. I uraditi statističku istragu.
Neutvrđeni učesnik konferencije: Da li javno mnjenje treba da ocenjuje antikorupcijsku agenciju i da li treba da se koristi ocena efikasnosti borbe protiv korupcije?
G. Bueb:
Napomena priređivača
Izlaganje g. Bueba tehničkom omaškom nije snimljeno u originalu.
To je cilj. Važno je da narod veruje u uspeh agencije. Jer ako narod ne veruje, u medijima će se odraziti nepoverenje, pa će se reći i da je agencija plaćena od strane vlade ili neke kompanije a da to nije slučaj. Još jedan element je važan. Ako kroz ovu vrstu ispitivanja otkrijete da javno mnjenje ne veruje u efikasnost tog entiteta, neophodno je da se to promeni. Možda samo šef. Nekada se ovlašćenje prenese na neki drugi entitet i stvori se novi istog ovlašćenja, a samim stvaranjem novog entiteta transformiše se mišljenje javnog mnjenja i postiže uspeh.
G. Boris Begović – Centar za liberalno-demokratske studije: Ovde su rečene dve stvari. Jedna je sugestija da se radi analiza u vremenu percepcije korupcije u jednoj zemlji. Neka vrsta vremenske serije, isti upitnik na istom uzorku, u vremenu, a da li se radi na jednu, dve ili pet godina, to je druga stvar. Takva analiza daje obilje podataka. Ali druga sugestija je nešto što nije direktno vezano za tu analizu, već samo posredno. To je percepcija javnog mnjenja o delatnosti antikorupcijskog tela i, da ne zalazimo u to kakvo je to telo i kome je odgovorno ili nije odgovorno, sama percepcija javnog mnjenja je bitna, a promena percepcije još bitnija u vremenu kako stoje stvari. Tu se potpuno slažem da to može da predstavlja vrlo značajan mehanizam koji će da disciplinuje antikorupcijsko telo jer je tako ono odgovorno javnosti, a ovo je način na koji se ta odgovornost može meriti. Druga stvar je analiza u vremenu, jer nešto može da ide na dobro ili na loše nezavisno od delovanja antikorupcijskog tela, odnosno, neće cela varijacija percepcije korupcije da se pripiše činjenju ili nečinjenju antikorupcijskog tela. Moguće je da neka promena bude izazvana nekim sasvim drugim faktorima, promenom neke druge politike u državi koja nije vezana za samu delatnost antikorupcijskog tela. Čini mi se da obe stvari imaju i te kako dobar razlog da se sprovode, ali ih jednostavno ne treba mešati jer ne zamenjuju jedna drugu nego svaka ima svoje opravdanje.
G. Kregar: Javljam se zato što simpatišem nastojanja da se jedno takvo telo formira, ali i da mu se dâ pravi sadržaj rada. Istu situaciju imamo u Hrvatskoj. Kad je pokrenuto stvaranje USKOK-a, glavnog takvog tela, onda je postojala isto tako čitava paleta ideja. Ali, postoji jedna narodna izreka koja kaže da je mačku moguće odrati na razne načine. Tako je i kod ovog tela. Može se postaviti na razne osnove i principe, pri čemu treba imati na umu da je ono što je nezavisnost u Italiji ili Francuskoj, Hong Kongu ili Singapuru, nije nezavisnost u Srbiji ili Hrvatskoj. Ako je šef takvog tela postavljen od glavnog tužioca, glavni tužilac od ministra, u Francuskoj može da zvuči kao nezavisnost, a kod nas to nije apsolutno nikakva garancija nezavisnosti. Druga stvar, bez obzira na to koliko specifičnosti puno znače, postoje tri funkcije koje takva tela moraju da objedine. To su edukacija, prevencija i istraga. Primeri Hong Konga i Singapura pokazuju da je vrlo važno uspostaviti koordinaciju te tri funkcije. Da li u jednom ili različitim telima, pitanje je situacije, ali mora biti potpuno koordinisano. Mi smo u Hrvatskoj imali pokušaj uvođenja dva nova tela. Jedno bi se bavilo edukacijom, drugo prevencijom, a USKOK bi ostao samo jedan policijski dodatak. Smatrali smo da to nije dobro i mislim da smo to izbegli, jer ne menja ništa osim što dodaje jednu malu meru u specijalizaciji policijskih poslova. Ali, budući da je jedna od glavnih stvari ostvarenje poverenja u takve institucije, to jednostavno nije dovoljno. Ljudi nemaju toliko poverenje u policiju i cela težina odgovornosti pada na to telo. Kada je ono izdvojeno i postigne neki rezultat, onda će zadobiti poverenje javnog mnjenja. Drugo je edukacija. Ako je uporedivo, Hong Kong 14 % populacije svake godine provede kroz kurseve antikorupcijskog tipa. To je nezamislivo u našim uslovima. A oni imaju programe u školama, obavezne kurseve za policijske, sudske funkcionere i javne službenike. To mi ne možemo da postignemo i ako izdvojimo taj zadatak u Ministarstvo školstva ili odbor koji će se samo time baviti, nećemo postići ništa. Zbog toga, ako hoćete jedno malo iskustvo, nastojte da zadržite nezavisnost i ujedno sve tri funkcije u jednom organu.
G. Dedijer: Ja bih o agenciji rekao par reči. Iz ovih izlaganja sam zaključio da se radi o nespojivim sadržinama koje bi se našle u toj agenciji. Imate prevenciju i imate represiju i smatram da to ne može da funkcioniše zajedno, pogotovo kad se ima u vidu obim posla. Ja ću vam reći da je obim posla koji je do sada radio ovaj Odbor za rešavanje sukoba interesa toliki da nije moguće dodati još posla. To bi bila mamutska agencija i trebalo bi da zapošljava stotine ljudi da bi efikasno radila. To je prvi uslov. Drugo, pozvao bih se na g. Bueba, koji je rekao da su dva osnovna uslova da bi uspela borba protiv korupcije politička volja i poverenje javnosti. Poverenje javnosti je teško dobiti i zahteva vreme i rezultate. Vidite, mi deset meseci radimo na poslu rešavanja sukoba interesa. U nekoliko izlaganja koja sam čuo postoji velika doza nepoverenja iako su rezultati na jednom sastanku od strane Saveta Evrope ocenjeni kao jako dobri. Treba raditi i čekati poverenje javnosti jer ona prihvata opipljive rezultate, a ne prazne priče. Zato je zadobijanje javnosti uspeh. Drugo je politička volja. Ovaj zakon o sukobu interesa počeo je da se primenjuje pre deset meseci, kada je osnovan i odbor. Sada se odbor odjednom ukida i zakon predviđa da se ubaci u agenciju i nastavi rad tamo i da agencija radi neke slične poslove koje je odbor radio. A ja sam u svom izlaganju posebno istakao autonomnost odbora govoreći o garancijama i najboljem delu tog zakona koji je odboru dao nezavisnost, samostalnost i u biranju, i u novčanim sredstvima, i u razrešenju. I neophodno je za ovakvu vrstu posla da ima takvu autonomnost. I sada takvu vrstu posla ubacujete u jednu činovničku delatnost. Verujem da postoji politička volja u ovoj zemlji da se borimo protiv korupcije, ali smatram da i pored ove sadržajne nespojivosti i toga što ste vi izneli, kao i brzina o kojoj se priča, ne liči na dobro. Možda je suviše rano pričati o tome jer još nije viđen novi materijal.
Gđa Verica Barać, predsednik Saveta Vlade Republike Srbije za borbu protiv korupcije
Iskustva Saveta Vlade Srbije za borbu protiv korupcije i njegovo učešće u borbi protiv korupcije u budućnosti
Sve što smo ovde čuli dragocena su iskustva i nadam se da će biti usvojena kada se bude radio novi zakon i osnivala nova tela. Srbija kasni u ovom delu. Skupština je pre četiri godine donela odluku i formirala savetodavno telo za borbu protiv korupcije. To je bilo neko rešenje da vlada može da kaže da želi da se bavi ovim problemom, ali je napravila telo koje je samo savetodavno te ne može mnogo da naškodi. Savet se od početka trudio da pomogne vladi da donese osnovne antikorupcijske zakone i oni su doneti. Pravi problemi su nastali kada ih je trebalo primeniti, a posebni problemi koje imamo su u formiranju institucija, u njihovom radu i nezavisnosti. Savet je pre dve godine pokušao da još direktnije pomogne vladi u ovoj borbi tako što će raditi analizu uz pomoć dokumentacije predstavki građana. Jer dobar deo onoga što mi radimo je rad sa građanima i pritužbe koje nam daju građani i, sa jedne strane, pokušaji pomoći građanima kako da ostvare svoja prava, a sa druge strane, inicijativa vladi šta treba da uradi ili promeni da se problemi reše. Međutim, kada je počeo problem primene zakona, formiranje institucija, analize kako se zakon primenjuje, obrada ovih konkretnih slučajeva, savet je stvarno želeo da pomogne vladi da se problemi reše. Na primer, veliki problem sa šećerom, problem sa pravosuđem i njegovim položajem i radom i zavisnošću od izvršne vlasti, što je pokazao slučaj Sartida. Kao što je i primer to što izvršna vlast ne čini ili ne koristi svoja ovlašćenja i ne sprovodi zakon tamo gde treba zaštititi javni interes, što je bilo vidljivo kod Mobtela i Nacionalne štedionice. Tada su stvarno počeli problemi u radu saveta i odnosu saveta i vlade, tako da je bilo više nesporazuma nego dobrih kontakata. Očekivalo bi se da u jednoj državi koja ima ovakve probleme sa korupcijom, a imam utisak da ljudi koji dolaze sa strane misle da smo previše kritični i ne razumeju da je to nešto što je razorilo tkivo države i društva, institucije nisu u stanju da sprovode bilo kakve procedure i zakone. Zato sam juče rekla da je zadovoljstvo što su doneti antikorupcijski zakoni, ali se postavlja pitanje sprovođenja jer iziskuje sredstva. I kao što je rekao gospodin Bueb, loši zakoni su nešto loše, te je bolje nemati takve zakone. Ispostavilo se da se naš antikorupcijski zakon selektivno uopšte ne primenjuje jer se u toku donošenja toliko izmenio da je izgubio svoje lice, a onda su institucije koje su formirane prilikom primene zakona onemogućene u radu. Danas smo to čuli o prvom antikorupcijskom Zakonu o javnim nabavkama koji je donet 2002. godine, a za sve ovo vreme nije donet Zakon o nezavisnosti revizorske institucije, tako da u ovom periodu niko nije vršio planiranje nabavki niti je vršio kontrolu zaključenih ugovora. Tako je taj deo sistema javnih nabavki koje je zakon obuhvatao, tj. sama kontrola nabavki, više razređen nego što je pravljen. Reći ću da je u maju ove godine doneta uredba kojom je suspendovana primena zakona za sve nabavke za policiju, tako da nabavke naše policije idu mimo primene zakona i očiju javnosti. Ako biste ih pitali zašto, rekli bi da je to državna tajna. Vlada inače u našem sistemu nema prava da uredbama menja zakon, nego može samo u okviru ovlašćenja koja joj zakon daje da bliže odredi pojedine stvari. Zakon o javnim nabavkama kaže da pored naoružanja, još neke stvari može da utvrdi kao poverljive. Onda je vlada donela uredbu kojom je rekla da su poverljive sve pokretne i nepokretne stvari koje nabavlja policija. Takođe smo danas čuli da je u sistemu javne nabavke Komisija za zaštitu prava u stvari deo vladine administracije i potpuno je zavisna u radu. Tako u krupnim slučajevima povrede procedure, gde je bilo jasno da se zakon ne primenjuje, tj. da se krše njegove odredbe, nije bilo nikakvih mehanizama zaštite. Mislim da je to za nas veoma važna stvar, jer veliki ulagači i strane firme osećaju pravnu i ekonomsku nesigurnost. To je bio slučaj i prilikom rekonstrukcije aerodroma, i kod kargo-centra, kao i kod drugih velikih nabavki koje su se porazno završile bez obzira na postupak tih institucija. Savet je u ovom trenutku i dalje savetodavno telo vlade. Pokušavamo koliko možemo i umemo da pomognemo vladi u rešavanju tih problema i da ono što mi radimo bude najbliže preventivnoj funkciji. Obradovali smo se i radili smo zajedno sa Savetom Evrope i Ministarstvom pravde strategiju za borbu protiv korupcije. Urađena je dosta dobro i nadam se da je u izvornom tekstu i usvojena. Jer Srbija je poslednja zemlja u regionu koja usvaja nacionalnu strategiju. Sve druge zemlje ih imaju i odavno primenjuju kroz akcioni plan, a nama to tek sledi. U tekstu je kao strateško opredeljenje na predlog stručnjaka Saveta Evrope bilo napisano da će savet nastaviti sa radom i da je potrebno da bude savetodavno telo novog antikorupcijskog tela, ali ga je Ministarstvo pravde izbrisalo sa obrazloženjem da se radi o pravno-tehničkoj redakciji. Tako ne znamo šta će biti dalje. Ono što znamo je da će ako vlada bude želela da se zaista bori protiv korupcije, morati da uvaži neke stvari. Prvo, da se zakon ne donese samo da bi bio donet još jedan zakon, jer će bez političke volje da bude primenjen predstavljati samo novi trošak građanima. A neće biti ni boljitka. Znači, zakon mora brižljivo da se radi u skladu sa svim iskustvima koja smo imali u ovim telima i naravno u skladu sa iskustvima zemalja oko nas, posebno što se tiče institucije za borbu protiv korupcije ili kako će se već zvati. Činjenica je da u Srbiji samo donošenje zakona i formiranje institucija prema zakonu ne znači da će institucija moći da radi nezavisno, odnosno to ne daje nikakve garancije jer postoje razni mehanizmi uticaja koje pre svega vrši izvršna vlast i koji se najstrašnije i najgore vide u radu pravosuđa i tužilaštva. Zaista treba napraviti telo koje će moći nezavisno da radi, da ima ovlašćenja i da može da doprinese borbi protiv korupcije. Kako će to da se uradi i da li to može da se uradi u Srbiji, ostaje da se vidi. Znamo da mnoge institucije koje su stvorene u prethodnom periodu, a na osnovu zakona, budu prosto zbrisane u nekom postupku koji se ne dopadne izvršnoj vlasti. Imamo jedan slučaj Komisije za hartije od vrednosti kod prodaje „Knjaza Miloša“. Vlada je tu komisiju, koja je inače parlamentarno telo, prosto rasturila i naterala, u saradnji sa policijom, da promeni svoje rešenje u toku večeri. I nije čudno da je ministar u toku konferencije za štampu saopštio koliko će sudija biti uhapšeno i kako je komisija radila pod pritiskom. Znači, sve one garancije iz zakona da se rešenje komisije može osporavati u upravnoj stvari pred Vrhovnim sudom, da komisija može da pogreši, ali da članovi ne moraju da pogreše, namerno nisu važile, a što je još gore, u javnosti je stvoren utisak da su ti ljudi radili pod pritiskom i da su prekršili zakon. A isti ti ljudi su i dalje članovi komisije i nikakav postupak nije pokrenut. Izvršen je samo pritisak od strane vlade da promene rešenje. Čula sam u medijima kako ministar kaže da se ništa naročito nije dešavalo nego je vlada bila trapava.
To su iskustva koja imamo i bićemo jako zadovoljni da se ona uvaže kada se bude radio predlog zakona. Jer, reći ću vam da je korupcija veoma teška stvar, koja je veoma dominantna u Srbiji. Ta sistemska korupcija kojom se pre svega bavi savet je takva da pomalo izmiče pojmu korupcije. Toliko je suptilna da kada govorimo o davanju i primanju mita, čini nam se kao jednostavna stvar samo da dođemo do nje. Jer ti mehanizmi kako se to radi su vrlo veliki i problem koji imamo je potpuna zavisnost institucija od izvršne vlasti. Naše pravosuđe za ove četiri godine prolazi kroz različite faze, ali nikako ne uspeva da se otrgne od zavisnosti. Mislim da je za sve nas jedna stvar zabrinjavajuća. Sinoć sam slušala grupu sudija koja je u vreme režima Slobodana Miloševića morala da napusti službu, odnosno dobili su otkaz. Kasnije su se vratili jer su izuzetni ljudi i stručnjaci. Promene režima su donele programe edukacija sudija i mnoge druge stvari, ali vidim da ti ljudi nisu izabrani na svoje funkcije ili sami napuštaju pravosuđe. Svima je poznato i da je najteže stvoriti instituciju i naći odgovarajuće kadrove, a kod nas se i one institucije koje su bile oporavljene ponovo vraćaju pod uticaj politike. Ti dobri i kvalitetni kadrovi napuštaju pravosuđe i vidimo da je pravosuđe, a naročito tužilaštvo, potpuno nespremno da se suoči sa korupcijom. Oni koji ne odu opredeljuju se da budu neažurni i da sačekaju neko drugo vreme, pa onda na pitanje da li je reč o korupciji imamo odgovor da ćemo videti kasnije ili da nijedan zakon nije prekršen. Dešava se apsurd: imamo pohvale da je doneto 200 zakona, a mislim da se time samo povećala nesigurnost. Pri tom, mnoge stvari koje se dešavaju naočigled svih ne predstavljaju kršenje zakona. Tako ispada da što je više zakona, ima manje zaštićenih, odnosno interesa koje zakon štiti. Na kraju, da kažem jednu stvar koja može da nas vodi ka tome šta treba napraviti. Za sve zemlje je osnovno da se promene materijalni i procesni zakoni i stvore uslovi da one institucije koje treba da funkcionišu, a pre svega pravosuđe kako bi korupcija bila kažnjiva, postanu ono što treba da budu. A ta stvar sistemske korupcije traje više od deset godina. Navešću jedan primer. U ovom trenutku u jednom beogradskom naselju podižu se spratovi na ravnim krovovima na jedan potpuno nasilan način, a da privatni vlasnici stanova uopšte ne znaju ko to radi. Ova praksa je počela 1994. godine pozivom na zakon koji je tada prestao da važi, a to je Zakon o nadziđivanju, koji je donet 1984. godine i predviđao je da se mogu nadziđivati zgrade u društvenoj svojini, a da investitori mogu biti stambene zadruge. Znači, nije se radilo za potrebe tržišta već za potrebe zadrugara. Posle jedanaest godina ti postupci se još vode i ne postoji nikakva zaštita privatne svojine, kao ni zaštita za male akcionare. I ono što se uz pomoć te dominantne korupcije dešava jeste to da postoje dve vrste vlasnika, oni koji sada postaju vlasnici i mogu da kupe fabrike za tri evra i stotine hiljada građana koji se u sopstvenoj privatnoj svojini osećaju potpuno nesigurno i nebezbedno. Znači, u ovom procesu o kome govorim i koji traje 11 godina učestvuju svi. Organi uprave i u prvom i u drugom stepenu izdaju građevinske dozvole sa pozivom na zakon koji je prestao da važi i građevinske dozvole se izdaju zadrugama koje su brisane iz sudskog registra pre nekoliko godina. Kada se građani na to žale, Okružni i Vrhovni sud u upravnoj stvari presuđuju da ova privatna preduzeća koja u nazivu skrivaju te stambene zadruge mogu biti ili jesu pravni naslednici stambene zadruge. Inače, po zakonu je to potpuno nemoguće. Zadružna svojina je zadružna, a privatna svojina je drugo i ne može biti transfera iz zadružne u privatnu. Da se vratim na slučaj nadziđivanja. Vlasnici stanova ili stambenih zgrada u tim postupcima imaju svojstva pravnog lica, ali ne znaju ko je sa druge strane. Ko je taj ko će odgovarati za nastalu štetu ako napusti izgradnju i ostavi otkrivenu zgradu? Privatno obezbeđenje investitora pomoću kranova i na druge načine nasilno ulazi u te zgrade, a policija ih uglavnom štiti. To se dešava i danas, kao i svih prethodnih godina. To je moguće, naravno, samo uz korupciju, koju je jako teško dokazati jer postoje određeni mehanizmi i bilo koja vlast u lokalnoj samoupravi ili gradu ne može da je spreči. To se dešava u Srbiji gde se kaže da je važno da se što pre završi privatizacija, ali mislim da je važno da postoje institucije za zaštitu privatne svojine, da ljudi imaju tu osnovnu pravnu i ekonomsku sigurnost kojom bi privatna svojina ovde bila isto što i na svakom drugom mestu. Ako svi ovi problemi ne mogu da se vide jasno i ako u ovakvim stvarima ne može da se rešava problem, onda je pitanje da li će ta agencija biti samo još nešto u šta građani neće da veruju, a moraće da je plaćaju. Posle svih iskustava koje imamo sa primenom antikorupcijskog zakona, moramo da budemo vrlo odgovorni prema tome kako će se raditi novi zakoni i kakvi mehanizmi za njihovu stvarnu primenu moraju da se ugrade. Ponoviću da mislim da nijednom građaninu nije sada nešto jasnije nego pre dve godine kako se finansiraju političke stranke. Te informacije potpuno su nedostupne jer je prethodno trebalo doneti Zakon o političkim organizacijama, ali on nije donet. Osim posledice tog zakona da se izdvajaju ogromna sredstva iz budžeta za finansiranje stranaka, koje se izgleda finansiraju na isti način kao i pre. Zato, koliko god da je dragocena i važna borba protiv korupcije, važno je i da sva ova iskustva saberemo, posebno o tome kako institucije funkcionišu i kako ih je teško stvoriti. Zbog toga smo to što je vlada brisala savet iz ove strategije ocenili ne samo kao nešto što je protiv saveta nego kao nešto što je jedno nasilje nad onim što smo radili. Institucije se teško stvaraju i savet jeste samo privremena institucija i treba da prenese svoja iskustva i ono što radi na tu buduću trajnu instituciju i da ugradi svoja iskustva koja mogu pomoći da ona bude, koliko je to moguće, nezavisna od izvršne vlasti. Kroz sve naše reforme pravosudnog sistema izostavljeno je da se formiraju upravni sudovi. Imamo upravu koju niko ne kontroliše, što znači da postoje milioni nerešenih upravnih stvari u ovoj državi u ovom trenutku. Na primer, prema stavu ministarstva, postoji preko milion bespravno podignutih objekata. To je samo u tom sektoru milion nerešenih upravnih stvari. Ne postoje sudovi koji rešavaju, osim opštih sudova, žalbe protiv upravnih akata, tako da je uprava potpuno slobodna da donese rešenja kako hoće ili da ih uopšte ne donese. Ne postoje upravni sudovi koji mogu rešiti spor u postupku pune jurisdikcije tako da građanin može imati bilo kakvu zaštitu u tom čitavom segmentu upravnih stvari. Kada smo danas slušali o javnim nabavkama, gospodin koji je pričao o Komisiji za zaštitu prava nabrojao je ko ih sve kontroliše i trebalo je primetiti da građanin ne može nigde da proveri njihova rešenja. Znači, ako je nezadovoljan, ne postoji državni organ, a to bi morao da bude sud, koji će biti specijalizovan za upravne sporove gde će građani moći da pokrenu spor. Na primer, kada su stranim investitorima u izgradnji kargo-centra rekli da se ne radi o javnoj nabavci nego o prevari, oni to nisu nigde mogli da ospore, tu činjenicu da su dve godine učestvovali u postupku javne nabavke, a da se ona kao takva nije završila. To su sve stvari koje jesu naš problem. Ako je moguće postići uspeh kao u Rumuniji kroz formiranje institucija koje imaju tužilačka ovlašćenja, to bi bilo dobro. Samo što ne znam pred kojim sudom bi se ti procesi vodili, jer u našim sudovima bi te stvari negde zaostale. Pre četiri godine pokrenuto je preko 200 postupaka po zahtevu tužilaštva za trošenje budžetskih sredstava i to je jedna od prvih stvari koje je savet radio sa Ministarstvom finansija, ali nijedan predmet nije završen.
G. Nemanja Nenadić, Transparentnost Srbija
Prilazi u borbi protiv korupcije vlasti u Republici Srbiji 2001 – 2005. i njihovi rezultati
Prezentacija u ppt se može preuzeti ovde
Malo ću vas podsetiti na situaciju iz 2000. godine i na mere koje je preduzimala vlada od tada. Pozitivni aspekti stanja koje smo imali od tada sve su manje prisutni. Tada je bilo entuzijazma građana, što je kratko trajalo. Imali smo i podršku međunarodnih organizacija u borbi protiv korupcije i na svu sreću je imamo još uvek. DOS je obećao promene nakon smene korumpiranog sistema, ali se promene ne odigravaju ni blizu toliko brzo koliko je tim obećanjem rečeno. Borba protiv korupcije u prvoj vladi je bila bazirana na nekoliko stvari. U početku je bilo pokušaja da se isprave nepravde iz prošlosti. Reforme u drugim oblastima su imale možda većeg uticaja na smanjenje korupcije. Doneti su neki posebni antikoruptivni zakoni, formirani su neki organi i tela, naša se zemlja pridružila međunarodnim inicijativama i bilo je organizovano nekoliko javnih kampanja. Karakteristično je bilo, a to umnogome opredeljuje pristup i način borbe protiv korupcije, to kome ponuditi da koordinira te napore. U prošloj vladi je to bilo Ministarstvo finansija i ekonomije, a u ovoj je Ministarstvo pravde, tako da su umnogome napori i zakoni koji se donose vezani za jednu ili drugu oblast. Izvestan napredak koji je postignut do 2004. godine dugujemo u velikoj meri bivšem ministru finansija g. Đeliću i sekretaru ministarstva gđici Drecun. Njihovim naporom je pokrenuto mnogo toga što možda ne bi moglo sada, imajući u vidu kako je neke stvari nemoguće doneti sada, a moglo je tada. Jedan od pokušaja da se isprave nepravde iz prošlosti je pokušaj i napor budžetske inspekcije da ustanovi zloupotrebe u finansijskom poslovanju. Postojala je jedna komisija oformljena za taj cilj, pa smo imali tzv. Zakon o ekstraprofitu. Ali, svi ti pokušaji se nisu najslavnije završili i nije bilo sudskog epiloga za mnoge zloupotrebe koje su nedvosmisleno utvrđene za period pre 2000. godine. Samim tim se još manje može očekivati da su utvrđene zloupotrebe koje su se desile posle promene režima. Efekti širih reformi postoje, a možda su najveći efekat donele neke mere koje nisu bile tretirane kao antikorupcijski propisi. Ukinut je bio režim dozvola za uvoz i izvoz i samim tim je jedan veliki deo korupcije nestao jer je nestao i njen uzrok. Ukidanje međunarodne blokade naše zemlje je takođe doprinelo da nestanu neki oblici korupcije. Bilo je lutanja u ustanovljavanju antikorupcijskih tela. Tada je bio osnovan Savet za borbu protiv korupcije kao radno telo vlade. Pored njega su osnovana neka tela poput antikorupcijskih timova u dvadesetak gradova Srbije i činili su ih predstavnici MUP-a i tužilaštva, jedna kancelarija pri Ministarstvu finansija i bilo je u planu da se osnuje antikorupcijska agencija. Kao rezultat toga, postoji samo jedan nacrt zakona iz 2003. godine, koji mnogi nisu ni videli. Naročito značajno jeste to što se naša zemlja priključila nekim inicijativama. Ratifikovana je krivičnopravna konvencija Saveta Evrope, konvencija UN, pristupili smo grupi zemalja za borbu protiv korupcije, uključili se u inicijativu SPAI.
Da vidimo šta je aktuelno sada. Od 2004. godine formalno je napredovala borba protiv korupcije na listi prioriteta. Možda zbog toga što je prethodna vlada bila suočena sa nekim stvarima koje su još više opterećivale Srbiju od ovog pitanja. Nastavljena je zakonska reforma i doneti su zakoni, formirane su neke institucije, Odbor za rešavanje sukoba interesa, poverenik. Rad na donošenju strategije je finalizovan i imamo neke nove međunarodne inicijative kojima se naša zemlja priključila. Istakao bih i ratifikaciju konvencije UN i građanskopravnu konvenciju Saveta Evrope. U vezi sa strategijom, treba reći da je jako loše što je izgubljeno puno vremena u čekanju da se strategija usvoji u skupštini. Glavni cilj je bio da se postigne opšta saglasnost između partija, a čujem da nisu sve stranke glasale za nju. To je loše, jer strategija ne treba da bude stvar ove ili one vlade, već nešto oko čega postoji opšta saglasnost, pogotovo što su preporuke u sadašnjem tekstu strategije toliko opšte da ne bi trebalo da se neko protivi. Preporuke su i previše opšte, pa bi se pogrešnim i nestručnim tumačenjem mogle upropastiti i od ključne važnosti je da se akcionim planom za sprovođenje strategije maksimalno razrade preporuke i da se iskoristi sav njihov potencijal, pre svega kroz određivanje izvršilaca radnji koje treba preduzeti, rokova i potrebnih sredstava. Kod nas postoji veoma loš običaj da kada se zakon donese, kaže se da za njegovo sprovođenje nije potrebno obezbediti sredstva. A to nije istina. Jako je malo zakona koji ne iziskuju sredstva, a antikorupcijski zakon svakako ne spada među njih. Nije ni samo pitanje da li će biti para ili ne, već je veoma loše ne razmišljati o tome koja su sredstva potrebna, ne samo novčana nego da li treba uposliti stručnije kadrove, obezbediti prostor, tehničku opremu i sl. Takođe je važno da sprovođenje ovih mera mora da kontroliše nezavisna i stručna državna institucija i, koliko je to moguće, civilno društvo, nevladine organizacije, mediji, strukovno udruženje i sl. Jedan od ključeva naših problema na koji ne možemo da utičemo je to što je naša vlast veoma složene strukture. Velike koalicije, mnogo partija, mnogo ustupaka, a to ne pogoduje efikasnoj borbi protiv korupcije. Takođe, problem na čijem rešenju može da se radi je donošenje propisa koji nisu u skladu sa drugima ili nisu u skladu sa prihvaćenim međunarodnim obavezama i standardima. Ako hoćemo u EU, moramo donositi zakone koji su u skladu sa regulativom EU. Neko mora da ocenjuje te propise i to neki državni organ sa odgovarajućim ovlašćenjem i obavezno je davanje saglasnosti na akte koji se donose. Dugo nismo imali jasne vizije o borbi protiv korupcije i možda ćemo ih ovom strategijom dobiti. Jedan veliki problem koji ne znamo kako da rešimo je taj što narod, birači, poreski obveznici ne vide baš jasno kvalitet rada onih koji odlučuju u njihovo ime. Ne samo zato da bi nekoga uhvatili u krivici, neradu ili aljkavosti, problem je u tome što i ako neko dobro radi svoj posao, to je teško uočiti i ne postoji prava nagrada za one koji su voljni da se više angažuju, a nalaze se na odgovornim položajima.
Diskusija II:
Moderator: U ovim izlaganjima nismo čuli dovoljno o ulozi civilnog društva u borbi protiv korupcije, mada postoje neke rezerve prema nekim nevladinim institucijama. Činjenica je da nijedna državna institucija nema dovoljno kapaciteta da se u ovakvu borbu upusti sama. Nevladin sektor može da odradi veliki deo posla u vidu stručnih analiza, kao stručni instituti, ili da obavi monitoring procesa i zakona kao što su to radili Transparency i CESID po pitanju finansiranja političkih stranaka. I bilo koja vladina institucija ili organ treba da obrate pažnju na pomoć koju mogu da dobiju ako se povežu i stupe u dijalog sa organima civilnog društva. To je veliki zalogaj i postoje konkretni načini za pomoć medija i civilnog društva u ovoj borbi. Ali, tu je potrebna veća otvorenost i transparentnost od strane državnih institucija da bi građani mogli da učestvuju u tim procesima.
G. Redžić: Ja nisam pravnik već građevinski inženjer, ali se bavim ovom vrstom posla u Komisiji za zaštitu prava jer sam poštovalac aktivnosti uređenog društva. Govorili smo o organima i njihovom statusu, kakvi god da su ti organi. Nisam siguran da su definisana značenja reči nezavisan i zavisan, šta to znači i u kojoj meri. Ja samo mogu da se setim univerzalne konstante o apsolutnoj nezavisnosti na koju ništa ne može da utiče. Zavisnost mora da postoji, ali se mora precizirati u kojoj meri postoji i u kom obliku, jer neki organ postoji zbog nečega i svakako je u određenom odnosu prema onome ko ga je formirao. Čak i udruženja građana postoje zbog nekog zajedničkog cilja. Stvorena je neprecizna definicija kada je govoreno o Komisiji za zaštitu prava i njenom statusu zavisnosti i nezavisnosti. Naglasiću da je ona samo u organizacionom smislu, prostorno i finansijski smeštena u organ za javne nabavke. Ali ono što je suština njenog postojanja jeste njena funkcionalna nezavisnost. U prilog tome mogu da iznesem argumentovan dokaz kao član komisije, a ima nas pet, da nikada nisam bio u situaciji da je bilo ko vršio pritisak ili zahtev. Zato imam vere da postoji mogućnost da se takav organ razvije. Ali, čuli smo da organ mora imati neki rezultat i obično rezultati dovode do toga da oni steknu poverenje ili ga izgube. Jedna od činjenica koja ide u prilog mojoj veri je broj predmeta koji je funkcionisao u periodu pre formiranja ove komisije i koji funkcioniše sada. Od kad smo formirani, broj predmeta se povećao sa 20 na 70–90 mesečno. I rešen je veliki broj predmeta. Zaključak je, s obzirom na to da je broj javnih nabavki ostao isti, da imamo poverenje subjekata koji učestvuju u tom procesu. Zato verujem da je funkcionalna nezavisnost dovela do povećanja poverenja. Meni lično nije poznato da je bilo ko od ponuđača bio nezadovoljan rešenjem koje smo doneli. I da ponovim da je od ukupnog broja zahteva za poništenje procesa 33 poništeno ministarstvima.
G. Barać: Pokazaću predstavke koje imaju u savetu i da na vaše zadovoljstvo vidite i kakvo je zadovoljstvo one druge strane. Vaš položaj ne postoji ni u jednoj zemlji i on kao takav ne može da garantuje nezavisnost jer ste deo Uprave za javne nabavke i nemate svoj budžet. A vašu nezavisnost možemo da vidimo iz prethodnog saziva, kada se prvi put donela jedna odluka, a ona se nije dopala ministru za kapitalne investicije i on je naterao predsednika komisije da ode sa svoje funkcije. A radilo se o velikom, međunarodnom skandalu. Reč je o rekonstrukciji aerodroma, u čemu je učestvovala i firma „Štrabak“ koja je vrlo referentna za taj posao. Pobedila je u postupku neka italijanska firma koja nikada nije radila takve poslove. I kada je komisija htela da sprovede postupak po zakonu, predsednik komisije je morao da ode. Takođe, danas je rečeno da imate puno predmeta, a male mogućnosti za rad, da ne možete da stignete da ih otkucate i da zbog nemanja kadrova i sredstava pokušavate da uradite ove predmete, a da druge nadležnosti koje imate ne možete da završite. Znači, Komisija za zaštitu prava mora biti drugačije postavljena. I postoji veliko nezadovoljstvo u postupcima o javnim nabavkama i verujem da vi radite korektno, ali je velika zavisnost od izvršne vlasti. Institucija prosto ne sme da bude u takvom položaju i mora da ima dovoljno kadrova, stručnosti i sredstava za rad.
G. Redžić: Organizaciona zavisnost nema za direktnu posledicu i funkcionalnu zavisnost. A Vaše predloge podržavam.
G. Kregar: Potrebno je postaviti zajedničko ime za sve stvari koje smo ovde čuli. Citiraću vam jedan uvod iz knjige, kako Marsovci vide zemlju: “Ne znam tačno šta vidim, ne znam tačno kontekst u kojem se događa i ne znam detalje, ali vrlo jasno vidim šta se menja, šta se događa.“ Ono što je jasno vidljivo u vašem slučaju jeste da je promenjena čitava strategija u odnosu na pre tri godine, kada se govorilo koje institucije treba da se stvore, koji zakoni donesu. A danas o tome ne mora da se raspravlja. Ono što je potrebno jeste dati život i efikasnost tim institucijama i pitanje je političke volje. Politička volja nije neka mitska stvar. Ona je konkretna stvar. Dakle, institucije trebaju osim da im se odrede nadležnosti u zakonu, ljude, sredstva i da dokažu svoju funkciju. Inače se menjaju ljudi u njima, a ne zakoni. To je ono što se meni čini. A naročito zbog toga što je postavljen globalni cilj, vraćanje poverenja u institucije i podizanje legitimnosti vlasti. A poverenja nema, nažalost. Zato mora da se uloži više ljudi, sredstava i napora. Vraćanje poverenja u institucije se zove politička volja. A kritika koja se slabo čuje je dobronameran apel da se izbegne loše.
G. Marko Savić, Transparentnost Srbija: Moj zadatak je saradnja sa lokalnim samoupravama. Često sam u kontaktu sa mnogim opštinama u Srbiji. Pre tri godine sam imao na ovakvom skupu izlaganje o javnim nabavkama u lokalnoj samoupravi i dao sam akcenat samo na efikasnu primenu Zakona o javnim nabavkama. Sada želim da istaknem potrebu da ova antikorupcijska tela organizuju svoj rad i na širem području Srbije, kroz neke svoje područne jedinice, opštinske, gradske i sl., jer sam kroz svoj rad primetio da mnogo više zahteva za tumačenje zakona, savete, pomoć dolazi iz lokalne uprave nego iz ministarstava. Zato apelujem da se dâ i neki takav okvir agenciji ili kroz akcioni plan strategije.
G. Begović: Izneću vam jednu stvar iz privredne istorije koja je možda bitna za budućnost. Ne slažem se sa konstatacijom da promena politike prema uvozno-izvoznim dozvolama nije imala veze sa borbom protiv korupcije. Upravo suprotno. To je bio motiv za promenu politike. S tim je išlo i ukidanje obaveznog prijavljivanja spoljnotrgovinskog posla. Tada nije došlo do liberalizacije spoljne trgovine Srbije. Jednostavno, ona zaštita koja je bila sadržana u dozvolama je tarifikovana i otišla je u carine. Nikada nismo doživeli pravu liberalizaciju već samo promenu forme, a osnovni motiv je bio upravo ovaj. Što se tiče budućnosti, mislim da kad Srbija počne da stvarno liberalizuje svoju spoljnu trgovinu, pa liberalizuje privredni sistem, pa ekonomsku politiku i kada javnu potrošnju koja iznosi 49 % društvenog proizvoda obori na normalan nivo, onda će se znatno umanjiti rizik o kom pričamo, nezavisno od drugih stvari koje utiču na to kolika će biti korupcija.
G. Milosavljević: Prvo telo koje bi trebalo da se bori protiv korupcije i koje uhvati počinioce zlodela zadobilo bi ogromno poverenje građana. CESID-ova istraživanja kažu da građani misle sledeće: 30 % njih da kriminalci vladaju državom, a 15 % da su to tajkuni, a to je vrlo negativan odnos prema državi i njenim institucijama.
Zaključak
G. Nemanja Nenadić:
Srž stvari je da imamo jedan napredak koji jeste veliki, ali je daleko od onoga čemu smo se nadali. Težište problema više nije u sadržaju zakona ili koncepta zakona, mada smo i oko konceptnih pitanja imali diskusije, već u domenu primene zakona i obezbeđivanju kapaciteta za rad antikorupcijskih organa. I dalje je kod propisa nužno da se radi na usaglašavanju sa propisima i praksom organizacija kojima želimo da se pridružimo. Imali smo dosta prilika da čujemo mišljenja iz inostranstva da problemi sa kojima se suočavamo nisu jedinstveni, već se mogu naći i u drugim zemljama, ali i da postoje rešenja za njih, da stvar nije potpuno bezizlazna i da za svaki problem koji muči Srbiju u borbi protiv korupcije može da se nađe dobro rešenje ako se pogleda po raznim uglovima našeg kontinenta. Diskusije o nekim pitanjima, recimo o pitanju finansiranja, dovode do zaključka da treba dalje tražiti najbolji način da se otkloni neprimeren uticaj na kreiranje državne politike preko finansiranja političkih stranaka. Ali veću pažnju od finansiranja političkih stranaka iz budžeta moramo da posvetimo kontroli i jasnoj nadležnosti kontrolnih organa. Kada smo pričali o sprečavanju sukoba interesa, čini mi se da je još konfuznija situacija po pitanju raznih organa nadležnih za razne oblike sukoba interesa i da bi negde najveći doprinos izlazu iz ove konfuzije u celoj priči bila izražena spremnosti ljudi iz vlade i ljudi iz Odbora za rešavanje sukoba interesa da se pojedina pitanja oko nadležnosti raščiste. Kada smo pričali o javnim nabavkama, tu je negde bilo prilike da se govori o napretku, i to većem nego u mnogim drugim zakonima, kao i o konkretnim efektima i uštedi novca poreskih obveznika. Ali čak i tu gde je najveći napredak, očigledno je da postoje problemi po pitanju zakonske regulative u oblastima koje nisu pokrivene važećim propisima i nezavisnosti organa koji deluju u ovoj oblasti kako u prevenciji tako i u represiji, gde još uvek ne postoji dovoljno mogućnosti da se zloupotrebe efikasno spreče. I najzad, o poslednjoj diskusiji, čini mi se da prevencija, edukacija i represija moraju da idu paralelno i da se mora voditi računa o svemu tome. Antikorupcijsko telo, može se zaključiti iz strategije, imaće pre svega preventivnu ulogu. Bilo je značajno čuti ljude iz drugih zemalja i izlaganja o tome kako represivne mere funkcionišu u njihovim zemljama. Takođe, jako je važno i što smo čuli iskustva tela koja su do sada radila u oblasti borbe protiv korupcije, poput saveta pojedinih organa specijalizovanih u drugim oblastima. Jako je veliki doprinos koji su dali gosti svojim izlaganjima. Ova konferencija neće rešiti problem, ali će se efekti vremenom verovatno videti.
